W czwartek 12 listopada 2020 r., rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Campos Sánchez-Bordona, wydał opinię dotyczącą egzekwowania europejskich nakazów aresztowania wydanych w Polsce, w świetle unijnych zastrzeżeń co do stanu praworządności w tym państwie członkowskim. To odpowiedź na obawy niderlandzkiego sądu, który rozpoznając dwa takie nakazy stwierdził, że zmiany prawa w zakresie sądownictwa do jakich doszło w ostatnich miesiącach w Polsce są tak istotne, że nie gwarantuje ono żadnej osobie oskarżonej przed sądami tego państwa prawa dostępu do niezawisłego sądu.
Wykonanie europejskiego nakazu aresztowania (dalej: ENA) może zostać zawieszone, jeśli zostanie uprawdopodobnione, że przekazanie osoby, której nakaz dotyczy, może się wiązać z ryzykiem naruszenia jej praw podstawowych. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w wyroku z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie o sygn. C-216/18 Minister for Justice and Equality, orzekł, że do praw podstawowych zalicza się prawo do rzetelnego procesu. A stwierdzenie to wywiódł w kontekście zmian w polskim systemie sądownictwa. Z wyroku TSUE wynika, że organ sądowy wykonujący ENA, zobowiązany jest w pierwszej kolejności sprawdzić, czy istnieje rzeczywiste ryzyko naruszenia tego prawa ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości organów sądowych państwa wydającego ENA. Następnie musi zweryfikować, w sposób dokładny i konkretny, czy istnieją poważne i uzasadnione podstawy aby sądzić, że w przypadku przekazania osoby, której dotyczy wniosek, może zostać naruszone jej prawo do rzetelnego procesu
Niderlandzki prokurator zwrócił się do Rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie) o wykonanie dwóch ENA wydanych przez polskie sądy i na ich mocy przekazanie Polsce objętych nimi osób. Ale Rechtbank Amsterdam, w świetle przywołanego wyżej rozstrzygnięcia TSUE w sprawie C-216/18, stwierdził, że w Polsce występuje rzeczywiste ryzyko naruszenia prawa do rzetelnego procesu ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej, dlatego też przystąpił do badania tych dwóch ENA.
Ponieważ w trakcie tego badania, wskazane nieprawidłowości zaczęły się w Polsce pogłębiać, niderlandzki sąd zwrócił się do TSUE o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, czy obecny stan sądownictwa w Polsce uzasadnia odmowę przekazania objętych europejskim nakazem zatrzymania osób pod polski wymiar sprawiedliwości. Zdaniem Rechtbank Amsterdam, ostatnie zmiany prawa w Polsce w dziedzinie sądownictwa są tak istotne, że nie gwarantuje już ono żadnej osobie oskarżonej przed sądami tego państwa członkowskiego prawa dostępu do niezawisłego sądu. Podsumowując, niderlandzki sąd uznał, że można odmówić wykonania ENA wydanego w Polsce, bez konieczności dokładnego badania ENA pod względem ryzyka naruszenia praw podstawowych osoby objętej tym nakazem.
W czwartek 12 listopada 2020 r. swoją opinię w tej sprawie przedstawił rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Campos Sánchez-Bordona. Zwrócił on uwagę, że unijna współpraca sądowa w sprawach karnych opiera się na wzajemnym zaufaniu i uznaniu, a odmowa wykonania ENA jest wyjątkiem od reguły jego wykonalności. Stanowi więc szczególną okoliczność, stąd musi podlegać ograniczeniom i nie może prowadzić do ogólności i automatyzmu odmów wykonania nakazów wydanych w państwie członkowskim, w którym stwierdzono systemowe lub ogólne nieprawidłowości. Zgodnie więc z wydaną przez rzecznika generalnego TSUE opinią:
„Pogłębienie się ogólnych nieprawidłowości dotyczących niezależności wymiaru sprawiedliwości w Polsce nie uzasadnia automatycznej odmowy wykonania wszystkich europejskich nakazów aresztowania wydanych w tym państwie członkowskim”. Sądy europejskie muszą więc przed wydaniem odmowy przekazania osoby objętej europejskim nakazem aresztowania polskim organom sądowniczym, każdorazowo dwuetapowo zbadać:
a) czy istnieje rzeczywiste ryzyko naruszenia prawa do rzetelnego procesu ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości organów sądowych w Polsce;
b) a następnie zweryfikować, w sposób dokładny i konkretny, czy istnieją poważne i uzasadnione podstawy aby sądzić, że w przypadku przekazania osoby, której dotyczy wniosek, polskim organom sądowniczym, może zostać naruszone jej prawo do rzetelnego procesu.
źródło: Komunikat prasowy nr 138/20 Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Opinia rzecznika generalnego w sprawach połączonychC-354/20 PPUiC-412/20 PPU, Openbaar Ministerie (niezawisłość wydającego nakaz organu sądowego), Luksemburg, 12 listopada 2020 r.
