Rygor natychmiastowej wykonalności wyroków w postępowaniu cywilnym – część druga
[30.09.2015] W poprzednim artykule przybliżona została podstawowa regulacja instytucji rygoru natychmiastowej wykonalności wyroków w polskim postępowaniu cywilnym.
Uwagi wstępne
W poprzednim artykule przybliżona została podstawowa regulacja instytucji rygoru natychmiastowej wykonalności wyroków w polskim postępowaniu cywilnym. Warto również przyjrzeć się kwestiom bardziej szczegółowym, tj. uzależnienia możliwości nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności od złożenia zabezpieczenia, czy też sytuacjom w których nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności jest z mocy prawa niedopuszczalne.
Zabezpieczenie
O ile ze swej natury, instytucja rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku służy przede wszystkim zabezpieczeniu uzasadnionego interesu wierzyciela, o tyle regulacja art. 334 kpc ma na celu zniwelowanie potencjalnej straty mogącej zaistnieć po stronie dłużnika. Zgodnie bowiem z treścią art. 334 § 1 kpc: "sąd może uzależnić natychmiastową wykonalność wyroku od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia". Biorąc pod uwagę treść art. 338 § 1 kpc ("Uchylając lub zmieniając wyrok, któremu nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu") niniejsze zabezpieczenie należy powiązać z ewentualnymi roszczeniami, które mogą służyć dłużnikowi wskutek wykonania nieprawomocnego wyroku w przypadku w którym wyrok ten zostanie w przyszłości zmieniony lub uchylony(1).
Sąd orzeka o zabezpieczeniu z urzędu lub na wniosek powoda. Możliwość zastosowania zabezpieczenia jest niezależna od tego czy orzeczenie rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku przez sąd następuje z urzędu (obligatoryjnie lub fakultatywnie) czy na wniosek. Ustawa przewiduje dwa ważne wyłączenia możliwości orzeczenia zabezpieczenia:
- zabezpieczenie nie może być zarządzone co do należności alimentacyjnych w granicach, w jakich sąd nadaje wyrokowi zasądzającemu te należności rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu (art. 334 § 4 kpc),
- zabezpieczenie nie może być zasądzone co do należności pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy w części, w której sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu (czyli w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika) (art. 4772 § 1 kpc).
W kwestii ustalenia wyboru sposobu zabezpieczenia, ustawa nie ogranicza swobody sądu. Typowym przykładem zabezpieczenia świadczenia pieniężnego może być wpłacenie określonej kwoty na rachunek depozytowy sądu. Zgodnie z treścią art. 334 § 2, "zabezpieczenie może polegać również na wstrzymaniu wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu lub sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu albo na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku ruchomego".
Istotną regulację zawiera art. 334 § 3 kpc, zgodnie z którym "sprzedaż lub przejęcie na własność zajętej nieruchomości wstrzymuje się z urzędu do czasu uprawomocnienia się wyroku". Uzasadnieniem dla tego rodzaju ograniczenia jest znaczna wartość rzeczy będącej przedmiotem sporu pomiędzy stronami (z czym wiąże się możliwość poważnego uszczuplenia majątku pozwanego). Poza tym, ustawodawca polski w wielu regulacjach prawa cywilnego (pośrednio czy bezpośrednio) wykazuje, iż dąży do bezspornego ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Jak trafnie zauważono w literaturze przedmiotu, skutek w postaci wstrzymania sprzedaży lub przejęcia na własność zajętej nieruchomości powstaje z mocy prawa i dlatego treść niniejszego ograniczenia nie musi być umieszczona w wyroku(2).
Wyłączenie możliwości orzeczenia rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku
Art. 335 kpc statuuje zakaz orzekania rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku wobec pewnych, ogólnie zakreślonych kategoriach spraw. Po pierwsze, natychmiastowa wykonalność wyroku nie będzie orzeczona nawet za zabezpieczeniem, jeżeli wskutek jego wykonania mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda. Przepisu tego nie stosuje się do wyroków zasądzających alimenty w granicach, w jakich sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu (335 § 1 kpc). Po drugie, natychmiastowa wykonalność nie będzie również orzeczona nawet za zabezpieczeniem w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa (art. 335 § 2 kpc).
Niepowetowaną szkodę rozumie się jako szkodę której nie da się wynagrodzić przez późniejszy zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub przez restytucję (czyli przywrócenie stanu poprzedniego). Dla ustalenie tego, czy dana szkoda może mieć (lub też ma) charakter niepowetowanej szkody, istotna jest kwestia nieodwracalności skutków. Rozmiar szkody grożącej pozwanemu nie stanowi o tym czy szkoda ma charakter niepowetowany(3). Przykładem wyrządzenia niepowetowanej szkody może być takie obniżenie wartości rzeczy, które nie będzie później możliwe do zrekompensowania. Stroną zobowiązaną do wykazania przed sądem tego, że potencjalna szkoda miałaby charakter niepowetowany jest oczywiście pozwany.
Jak wynika z dyspozycji art. 335 § 1 zd. 2 kpc w przypadku w którym sąd orzeka o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalności wyrokowi zasądzającemu alimenty (w granicach, w jakich nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu) nawet groźba wystąpienia po stronie pozwanego niepowetowanej szkody nie wyłącza możliwości orzeczenia natychmiastowej wykonalności wyroku. To samo dotyczy wyroku zasądzającego należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika (art. 4772 § 1 kpc).
Niedopuszczalne jest nadawanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności (nawet za zabezpieczeniem) w sprawach w których stroną pozwaną jest Skarb Państwa. Taka regulacja wynika z przyjęcia założenia zgodnie z którym Skarb Państwa jest dłużnikiem "pewnym", który gwarantuje spełnienie orzeczonego świadczenia. Jednakże, od niniejszej zasady ustawodawca przewidział pewien wyjątek – mianowicie dopuszczalne jest nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności przeciwko Skarbowi Państwa w sprawie w której zasądzono należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika (art. 4772 § 1 in fine kpc).
Rygor natychmiastowej wykonalności obowiązuje od chwili ogłoszenia wyroku lub postanowienia, którym go nadano, a gdy ogłoszenia nie było – od chwili podpisania sentencji orzeczenia (art. 336 kpc). Od tej chwili powód jest uprawniony do wystąpienia o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności. Po jej uzyskaniu może wszcząć egzekucję.
Warto zaznaczyć, że w przypadku w którym zaskarżone zostanie postanowienie o nadaniu wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności sąd, zgodnie z treścią art. 396 kpc będzie uprawniony do wstrzymania wykonania zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. W praktyce, oznacza to, że nadanie wyrokowi zaopatrzonemu w rygor natychmiastowej wykonalności klauzuli wykonalności będzie niedopuszczalne. W przypadku w którym klauzula wykonalności została już nadana, niedopuszczalne będzie kontynuowanie egzekucji(4).
Zgodnie z treścią art. 337 kpc: "natychmiastowa wykonalność wyroku wygasa z chwilą ogłoszenia, a jeżeli nie było ogłoszenia, z chwilą podpisania sentencji orzeczenia zmieniającego albo uchylającego wyrok lub postanowienie o natychmiastowej wykonalności wyroku – w takim zakresie, w jakim nastąpiła zmiana lub uchylenie".
Istotną regulację ustawodawca polski zawarł w przepisie art. 388 kpc. Uchylając lub zmieniając wyrok, któremu nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu (art. 338 § 1 kpc). Nie jest wyłączona możliwość dochodzenia w osobnym procesie naprawienia szkody poniesionej wskutek wykonania wyroku (art. 338 § 2 kpc).
autor:
Tomasz Gołowienko, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska
(1) Jakubecki A., Komentarz do art. 334 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Dolecki H. (red.), Wiśniewski T. (red.), Gromska-Szuster I., Jakubecki A., Klimkowicz J., Knoppek K., Misiurek G., Pogonowski P., Zembrzuski T., Żyznowski T., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, LEX 2013.
(2) Tamże.
(3) Jakubecki A., Komentarz do art. 335 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Dolecki H. (red.), Wiśniewski T. (red.), Gromska-Szuster I., Jakubecki A., Klimkowicz J., Knoppek K., Misiurek G., Pogonowski P., Zembrzuski T., Żyznowski T., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, LEX 2013.
(4) Jakubecki A., Komentarz do art. 336 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Dolecki H. (red.), Wiśniewski T. (red.), Gromska-Szuster I., Jakubecki A., Klimkowicz J., Knoppek K., Misiurek G., Pogonowski P., Zembrzuski T., Żyznowski T., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, LEX 2013.
Pierwsza część artykułu jest dostępna TUTAJ.
Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni
