Rygor natychmiastowej wykonalności wyroków w postępowaniu cywilnym – część pierwsza
[29.09.2015] Z punktu widzenia wierzyciela, instytucja natychmiastowej wykonalności wyroku może stanowić istotny instrument pomocny w sprawnym wyegzekwowaniu zasądzonej należności.
Uwagi wstępne
Z punktu widzenia wierzyciela, instytucja natychmiastowej wykonalności wyroku może stanowić istotny instrument pomocny w sprawnym wyegzekwowaniu zasądzonej należności. Warto bowiem podkreślić, że w praktyce, sądowe zasądzenie świadczenia to dopiero połowa sukcesu.
Podstawowa regulacja niniejszej problematyki zawarta została w obrębie oddziału drugiego (zatytułowanego: "Natychmiastowa wykonalność wyroków") rozdziału pierwszego działu czwartego tytułu szóstego księgi pierwszej części pierwszej ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., nr 43, poz. 296 z późn. zm.), tj. w art. 333 – 338 kpc. Należy mieć jednak na uwadze to, że pewne szczegółowe rozwiązania związane z tą instytucją prawną zostały rozmieszczone w różnych fragmentach całego kodeksu postępowania cywilnego.
Podstawowa regulacja
Istotą rygoru natychmiastowej wykonalności jest to, że umożliwia on wierzycielowi zaspokojenie dochodzonego roszczenia jeszcze przed uprawomocnieniem się orzeczenia. Wynika to z tego, że zgodnie z treścią art. 777 § 1 pkt 1 kpc tytułem egzekucyjnym jest orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu (jak również ugoda zawarta przed sądem). Jak wiadomo, podstawą egzekucji przeciwko dłużnikowi jest tytuł wykonawczy – czyli tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności (art. 776 kpc). Tym samym, można stwierdzić, że nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności przyspiesza proces egzekucji zasądzonego świadczenia.
Należy podkreślić, iż natychmiastowa wykonalność przysługuje orzeczeniom albo z mocy ustawy (ex lege), albo z mocy odrębnego postanowienia sądu, w którym sąd nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności(1).
Natychmiastowo wykonalne, z mocy ustawy, są postanowienia sądu (art. 360 kpc: "Postanowienia stają się skuteczne w takim zakresie i w taki sposób, jaki wynika z ich treści, z chwilą ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było – z chwilą podpisania sentencji") oraz nakazy zapłaty wydane na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku – po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia [art. 492 § 3 kpc: "Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia (…)"]. Natychmiastową wykonalność wyroku z mocy prawa ustawodawca przewidział w stosunku do wyroku sądu pierwszej instancji zasądzającego świadczenia na rzecz pracownika lub członków jego rodziny, w stosunku do którego sąd drugiej instancji oddalił apelację zakładu pracy, także w części, w której sąd nie nadał mu rygoru natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 4772 kpc (art. 4776 § 1 kpc). Co istotne, zgodnie z treścią art. 4776 § 3 kpc, sąd drugiej instancji nadaje z urzędu wyrokowi, o którym mowa powyżej (oraz wyrokowi sądu drugiej instancji zasądzającemu świadczenia na rzecz pracownika lub członków jego rodziny), klauzulę wykonalności w dniu ogłoszenia wyroku i wyrok zaopatrzony klauzulą wydaje uprawnionemu.
Natychmiastowo wykonalne z mocy prawa są także postanowienia wydawane w postępowaniu zabezpieczającym oraz postępowaniu egzekucyjnym (art. 396 w związku z art. 13 § 2 kpc). Postanowienia co do istoty sprawy wydawane w postępowaniu nieprocesowym są na mocy art. 521 § 1 kpc są wykonalne (a także skuteczne) dopiero po uzyskaniu prawomocności, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej(2).
Sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności:
- obligatoryjnie z urzędu (w przypadkach wskazanych w art. 333 § 1 oraz art. 4772 § 1 kpc),
- fakultatywnie z urzędu (w przypadkach wskazanych w art. 333 § 2 kpc),
- fakultatywnie na wniosek (w przypadku wskazanym w art. 333 § 3 kpc).
Zatem, sąd z urzędu (obligatoryjnie) nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności jeżeli:
- zasądza alimenty – co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące,
- zasądza roszczenie uznane przez pozwanego,
- wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny.
Ponadto, sąd z urzędu (obligatoryjnie) nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności zasądzając należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika (art. 4772 § 1).
Sąd może z urzędu nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w przypadku w którym zasądza należność z wekslu, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona, oraz jeżeli uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania (art. 333 § 2 kpc). Uzasadnieniem dla możliwości nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, w przypadku zasądzenia należności z wekslu, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona, jest bliski pewności sposób ustalenia istnienia i wysokości zasądzonego świadczenia. Jednakże, w sytuacji w której sąd z jakichś przyczyn uzna, że prawdopodobna jest sytuacja w której wydany przez niego wyrok zostanie w wyższej instancji uchylony lub zmieniony, nie powinien orzekać o natychmiastowej wykonalności wyroku(3).
Co do wyroku uwzględniającego powództwo o naruszenie posiadania, uzasadnieniem dla możliwości orzeczenia przez sąd natychmiastowej wykonalności wyroku jest charakter postępowania posesoryjnego, które powinno być postępowaniem prostym, szybkim i nie budzącym większych wątpliwości. Oczywiście, możliwość orzeczenia natychmiastowej wykonalności wyroku powinna być poprzedzona rozważaniem przez sąd zasadności takiego rozstrzygnięcia.
Zgodnie z art. 333 § 3 kpc: "sąd może również na wniosek nadać wyrokowi nadającemu się do wykonania w drodze egzekucji rygor natychmiastowej wykonalności, gdyby opóźnienie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało wykonanie wyroku albo narażało powoda na szkodę". Z uniemożliwieniem lub znacznym utrudnieniem wykonania wyroku możemy mieć do czynienia w sytuacji w której zachowanie pozwanego (np. wyzbywanie się majątku), lub właściwości przedmiotu sporu (np. krótki termin przydatności do spożycia) wywołują obawę o rzeczywistą możliwość lub znaczne utrudnienie wykonania wyroku w zgodzie z jego treścią. Znaczenie mają okoliczności obiektywne, a nie jedynie subiektywne wątpliwości powoda. Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności ze względu na omawianą podstawę będzie z reguły nieuzasadnione, jeżeli celem zapewnienia wykonalności przyszłego wyroku powód uzyskał zabezpieczenie roszczenia w postępowaniu zabezpieczającym(4).
O ryzyku narażenia powoda na szkodę w przypadku opóźnienia wykonania wyroku można mówić w sytuacji w której np. w wyroku nakazano wydanie powodowi przedmiotu (np. samochodu) bez którego powód nie może prowadzić działalności gospodarczej przez co jest narażony na poniesienie określonych strat.
Z wnioskiem o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności powód może wystąpić już w pozwie (art. 187 § 2 kpc), albo później w piśmie procesowym bądź ustnie na rozprawie. Oprócz powoda podmiotami uprawnionymi do wniesienia wniosku o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności są m.in. interwenient uboczny, współuczestnik, prokurator oraz organizacja pozarządowa, jak również Rzecznik Praw Obywatelskich i inne podmioty uprawnione do wytaczania powództw lub wstępowania do postępowania na podstawie przepisów szczególnych(5).
Nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności następuje w drodze postanowienia na które służy zażalenie (art. 394 § 1 pkt 4 kpc). Jeżeli sąd nie nadał wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, choć powinien był to uczynić z urzędu, lub w ogóle nie rozpoznał wniosku – na podstawie art. 351 kpc stronie przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku(6). Wniosek o uzupełnienie wyroku w zakresie nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności sąd może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym (art. 351 § 2 kpc).
autor:
Tomasz Gołowienko, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska
(1) Telenga P., Komentarz aktualizowany do art. 333 kodeksu postępowania cywilnego [w:] Jakubecki A. (red.), Bodio J., Demendecki T., Marcewicz O., Telenga P., Wójcik M.P., Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, LEX/el. 2015.
(2) Jakubecki A., Komentarz do art. 333 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Dolecki H. (red.), Wiśniewski T. (red.), Gromska-Szuster I., Jakubecki A., Klimkowicz J., Knoppek K., Misiurek G., Pogonowski P., Zembrzuski T., Żyznowski T., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, LEX 2013.
(3) Tamże.
(4) Tamże.
(5) Tamże.
(6) Zgodnie z treścią art. 351 § 1 kpc: "Strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy doręczenie wyroku następuje z urzędu – od jego doręczenia, zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd nie orzekł (…) o natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić z urzędu".
Druga część artykułu jest dostępna TUTAJ.
Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni