Regres sprawcy wypadku komunikacyjnego wobec ubezpieczyciela w przypadku wypłacenia poszkodowanemu kwoty tytułem nałożonego środka karnego z art. 46 § 1 i 2 k.k.
[27.06.2016] Zgodnie z aktualnym stanowiskiem Sądu Najwyższego, dopuszczalne jest dochodzenia przez sprawcę od ubezpieczyciela zwrotu kwoty, która została wypłacona poszkodowanemu tytułem nałożonego środka karnego przewidzianego w art. 46 § 1 i 2 k.k. tj. obowiązku naprawienia szkody lub nawiązki.
W ubiegłej dekadzie, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 grudnia 2006 r. sygn. akt III CZP 129/06 wyraził stanowisko, że sprawca wypadku komunikacyjnego, od którego zasądzono nawiązkę, nie może domagać się od ubezpieczyciela – na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – zwrotu nawiązki zapłaconej pokrzywdzonemu.
Powyższe stanowisko uzasadniano, celami karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody i nawiązki. Wskazywano wówczas, że środki te stanowią instrumenty reakcji karnej, mają charakter przede wszystkim penalny i uważane są za kary szczególne. Powodowało to, że Sąd Najwyższy w ww. uchwale przyjął, że odpowiedzialność gwarancyjna ubezpieczyciela odnosi się jedynie do cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej sprawcy szkody, a nie do jego ewentualnej odpowiedzialności karnej – a co za tym idzie wyłączona była możliwość regresu sprawcy.
Odejście od powyższego stanowiska nastąpiło w uchwale z dnia 13 lipca 2011 sygn. akt. III CZP 31/11, gdzie wskazano, że sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody, może domagać się od ubezpieczyciela zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego. Przede wszystkim Sąd Najwyższy w ww. uchwale odrzucił dogmat przewagi funkcji penalnej w środku karnym polegającym na obowiązku naprawienia szkody.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na charakter kompensacyjny obowiązku naprawienia szkody, a także na treść art. 822 Kodeksu cywilnego oraz art. 34 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – z żadnego z tych przepisów nie wynika wykluczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela w wypadku, w którym obowiązek naprawienia szkody orzeczony został jako środek karny.
Powyższe okoliczności, zdaniem składu orzekającego, uzasadniały przyjęcie stanowiska, że naprawienie szkody w wykonaniu obowiązku orzeczonego jako środek karny w postępowaniu karnym, nie pozbawia sprawcy szkody możliwości wystąpienia do ubezpieczyciela z roszczeniem regresowym. Przytoczona powyżej uchwała Sądu Najwyższego dotyczy obowiązku naprawienia szkody wynikającego z treści art. 46 § 1 ustawy Kodeks karny, jednakże brak jest podstaw by przyjąć, iż stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu nie odnosi się do nawiązki orzeczonej na podstawie art. 46 § 2 ustawy Kodeks karny.
Zważyć należy, że wykładnia tego przepisu nie powinna budzić wątpliwości, albowiem treść § 2 art. 46 ustawy Kodeks karny "Jeżeli orzeczenie obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę(…)", wskazuje na tożsamość funkcji jakie mają spełniać oba te środki karne i fakt stosowania nawiązki w przypadku problemów z orzeczeniem obowiązku naprawienia szkody.
Uchwałę Sądu Najwyższego III CZP 31/11 należy ocenić pozytywnie, w szczególności biorąc pod uwagę, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w uchwale III CZP 129/06 odpowiedzialność gwarancyjna ubezpieczyciela byłaby całkowicie uzależniona od trybu dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego – w przypadku drogi cywilnej ochrona by obowiązywała, zaś w przypadku postępowania karnego byłaby wyłączona. Powyższe prowadziłoby do nieuzasadnionego, nierównego traktowania sprawców wypadków komunikacyjnych.
Łukasz Roszko
Treści dostarcza: Kancelaria Radców Prawnych Krzysztof Kardasz Sławomir Staszak s.c.
