Odpowiedzialność członków zarządu i likwidatorów za cywilnoprawne zobowiązania spółki z o.o. po 1 stycznia 2016 r.
[30.11.2015] Z dniem 1 stycznia 2016 r. wejdzie w życie, z określonymi wyjątkami, ustawa Prawo restrukturyzacyjne. Według projektodawców jej głównym założeniem jest wprowadzenie skutecznych instrumentów pozwalających na przeprowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika i zapobieżenie jego likwidacji.
I. WPROWADZENIE
Z dniem 1 stycznia 2016 r. wejdzie w życie, z określonymi wyjątkami, ustawa Prawo restrukturyzacyjne. Według projektodawców jej głównym założeniem jest wprowadzenie skutecznych instrumentów pozwalających na przeprowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika i zapobieżenie jego likwidacji. Ustawa wprowadza cztery postępowania restrukturyzacyjne, których wspólną cechą będzie dokonywana w ich ramach restrukturyzacja przedsiębiorstwa dłużnika – w pierwszej kolejności jego zobowiązań, a ponadto – w różnym stopniu – jego majątku, sposobu zarządzania przedsiębiorstwem oraz zatrudnienia. W związku z wejściem w życie nowej ustawy, w sposób istotny zmodyfikowana zostanie także prawo upadłościowe. Z tymi nowymi rozwiązaniami prawnymi powiązane są również zmiany w zakresie zasad odpowiedzialności członków zarządu i likwidatorów za zobowiązania cywilnoprawne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDU
Odpowiedzialność osobista członków zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wynikająca z art. 299 Kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.) zachodzi w sytuacji, gdy egzekucja przeprowadzona przez wierzycieli przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Wierzyciele mogą dochodzić odpowiedzialności za zobowiązania wobec członków zarządu bez ograniczeń z całego ich majątku osobistego. W kontekście okoliczności uwalniających członków zarządu od odpowiedzialności, należy zwrócić uwagę na nowe brzmienie art. 299 § 2 k.s.h., zgodnie z którym członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w art. 299 § 1 k.s.h., jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
Oznacza to, że nową okolicznością uwalniającą od odpowiedzialności z art. 299 § 2 k.s.h. będzie wydanie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu w czasie właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Przyjęte rozwiązanie skorelowane jest z nowym art. 9a prawa upadłościowego, w myśl którego nie można ogłosić upadłości przedsiębiorcy w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia.
Co jednak warte podkreślenia, otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub wydanie postanowienia o zatwierdzeniu układu będzie prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. jedynie wówczas, gdy nastąpi w czasie właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, przy czym chodzi tutaj o wydanie postanowienia w tym okresie, a nie jego uprawomocnienie się. W kontekście wspomnianego wyżej art. 9a prawa upadłościowego należy również przyjąć, że wyłączenie odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. będzie zachodzić także wówczas, gdy doszło do otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego lub wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu przed właściwym czasem do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i postępowanie to nie zostało zakończone, ani umorzone, albowiem wówczas również nie może dojść do ogłoszenia upadłości.
Ponadto nowe brzmienie art. 299 § 2 k.s.h. rozbudowuje okoliczności związane z brakiem szkody o sytuację, gdy brak jest szkody mimo niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Trzeba również dodać, że nowy art. 299 § 4 k.s.h. umożliwia wyłączenie odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa w całości na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
III. GRUNTOWNA PRZEBUDOWA PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO
Analizując przesłanki uwolnienia się od odpowiedzialności za długi cywilnoprawne bez trudu można stwierdzić, że są one powiązane z obowiązkiem członków zarządu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie. Obecne regulacje prawa upadłościowego przewidują upadłość układową i likwidacyjną oraz postępowanie naprawcze. Od nowego roku uchylone w niej zostaną przepisy o postępowaniu naprawczym, wstępnym zgromadzeniu wierzycieli oraz upadłości z możliwością zawarcia układu. Prawo upadłościowe regulować będzie postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego. Z punktu widzenia zasad odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za zobowiązania spółki najistotniejsze zmiany, jakie wprowadzone zostaną do prawa upadłościowego, to zmiana terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości i modyfikacja definicji niewypłacalności.
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Przesłanki niewypłacalności reguluje art. 11 prawa upadłościowego. Z dniem 1 stycznia 2016 r. zostanie on istotnie zmieniony w ten sposób, iż dłużnika uznawać się będzie za niewypłacalnego, jeżeli utraci on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, przy czym nowe brzmienie art. 11 ust. 1a prawa upadłościowego wprowadzi domniemanie, zgodnie z którym dłużnik traci zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące, co w kontekście odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. oznacza utrudnienie sytuacji dowodowej członka zarządu.
Zmienione zostanie także bilansowe ujęcie niewypłacalności w ten sposób, że dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważany będzie za niewypłacalnego również wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.
Przy czym również w tym zakresie art. 11 ust. 4 prawa upadłościowego kreuje domniemanie, zgodnie z którym zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Poza tym zgodnie z nowym brzmieniem art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego, dłużnik będzie obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
Wydłużenie terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, wynoszącego aktualnie 2 tygodnie, będzie mieć istotne znaczenie w kontekście art. 299 § 2 k.s.h., gdyż jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach, przy interpretacji użytego w tym przepisie określenia "właściwego czasu" do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, nie można pomijać przepisów prawa upadłościowego, regulujących obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez członków zarządu spółki oraz określających, kiedy uważa się dłużnika za niewypłacalnego i kiedy ogłasza się upadłość osoby prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższegoz dnia 25 września 2014 r., sygn. akt II CSK 790/13).
Trzeba jeszcze zaznaczyć, że zgodnie z art. 449 prawa restrukturyzacyjnego – w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, stosuje się przepisy dotychczasowe. W kontekście odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. powyższą normę należy rozumieć w ten sposób, że do stwierdzenia powstania odpowiedzialności przed dniem 1 stycznia 2016 r., uwzględnić trzeba dotychczasowe rozumienie niewypłacalności.
IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ LIKWIDATORÓW
Chociaż likwidatorzy nie są wymienieni w art. 299 k.s.h., to jednak art. 280 k.s.h. nakazuje stosować do nich przepisy dotyczące członków zarządu. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 28 stycznia 2010 r., sygn. akt III CZP 91/09, Sąd Najwyższy uznał, że odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 k.s.h. ponosi także likwidator spółki z o.o. Od początku 2016 roku do Kodeksu spółek handlowych dodany zostanie art. 2991, który stanowić będzie wprost, że do likwidatorów spółki z o.o., z wyjątkiem likwidatorów ustanowionych przez sąd, przepisy art. 299 k.s.h. należy stosować odpowiednio.
Oznacza to, że likwidator będzie mógł uwolnić się od powyższej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody, przy czym – z uwagi na stadium likwidacji spółki – wzmianka o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu ma charakter jedynie teoretyczny.
Likwidator nie będzie także ponosił odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
Artykuł 2991 k.s.h. wjedzie w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. W tym kontekście pojawia się pytanie o dopuszczalność pociągnięcia do odpowiedzialności wynikającej z art. 299 § 1 k.s.h. likwidatorów pełniących swoją funkcję przed tą datą. Podzielając pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wymienionej wyżej uchwale z 28 stycznia 2010 r., należy przyjąć, że w zakresie okoliczności, które nastąpią przed dniem 1 stycznia 2016 r. nie jest wyłączona odpowiedzialność likwidatora, nawet tego ustanowionego przez sąd. Wydaje się bowiem, że funkcją nowego art. 2991 k.s.h. jest jedynie potwierdzenie zastosowania art. 299 § 1 k.s.h. do likwidatorów i konstytutywne wyłączenie z tego zakresu likwidatorów ustanowionych przez sąd.
V. PODSUMOWANIE
Podsumowując można stwierdzić, ze zmiany dotyczące odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania cywilnoprawne spółki (art. 299 k.s.h.), które zaczną obowiązywać od dnia 1 stycznia 2016 roku, polegają przede wszystkim na:
– rozszerzeniu katalogu okoliczności uwalniających członka zarządu od odpowiedzialności;
– modyfikacji definicji niewypłacalności;
– wydłużeniu terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości;
– wyłączeniu odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa w całości na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji;
– przesądzeniu o stosowaniu art. 299 k.s.h. do likwidatorów spółki i konstytutywnym wyłączeniu z tego zakresu likwidatorów ustanowionych przez sąd.
Łukasz Giza – aplikant adwokacki III roku w Krakowskiej Izbie Adwokackiej, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego (2012), magister filologii germańskiej UJ (2011), absolwent Szkoły Prawa Niemieckiego przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (2009); języki: niemiecki, angielski
Treści dostarcza Kaczor Klimczyk Pucher Wypiór Adwokaci Spółka Partnerska
