Elementy prawidłowo wykonanego zobowiązania
[30.06.2016] Właściwe spełnienie świadczenia jest warunkiem prawidłowego wykonanego zobowiązania. Przepisy obowiązującego prawa stanowią, iż podmiotem zobowiązanym do spełnienia świadczenia jest dłużnik lub inna osoba określona zgodnie z treścią umowy bądź właściwością zobowiązania.
Zauważyć należy jednak, że spełnienie świadczenia nie zawsze musi oznaczać właściwe i pełne wykonanie zobowiązania. Jakie są zatem kryteria?
Badanie jakości świadczenia
Przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej jako: "k.c.") stanowią, iż wykonanie zobowiązania następuje poprzez spełnienie świadczenia. Podkreślić należy, że dla skuteczności i prawidłowości wykonanego zobowiązania nie jest istotne źródło jego powstania. Wykonanie zobowiązania, w tym także z umowy, jest czynnością prawną, która dla swej ważności wymaga oświadczenia zarówno dłużnika, jak i wierzyciela. Ponadto wykonanie zobowiązania może przybrać również postać czynności faktycznej. Najważniejszy jest jednak zamiar dłużnika do wykonania zobowiązania, jak również uwzględnienie elementów prawidłowości wykonania takiego zobowiązania.
Do prawidłowo wykonanego zobowiązania niezbędne jest, aby dłużnik spełnił świadczenie należytej jakości. Ustawodawca w art. 357 k.c. właściwie wskazał, że jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną, ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości. Przedmiotowe świadczenie nie może budzić wątpliwości i powinno być dobrze określone w umowie lub samym pozwie.
Odnosząc się do jakości świadczenia nie sposób pominąć regulację należytej staranności określonej w art. 355 k.c. W myśl tego przepisu dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
Przepisy Kodeksu cywilnego stanowią również o możliwości zmiany przedmiotu świadczenia przez dłużnika. Na mocy art. 453 k.c. dłużnik ma prawo zwolnienia się od zobowiązania poprzez spełnienie innego świadczenia niż to, które wynika z treści zaciągniętego zobowiązania. Spełnienie zmienionego przedmiotu świadczenia możliwe jest wyłącznie za zgodą wierzyciela. Co więcej, zauważyć trzeba, że jeżeli przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
Termin spełnienia świadczenia
Właściwe spełnienie świadczenia nie może nastąpić z przekroczeniem terminu określonego w treści lub właściwości zobowiązania. Innymi słowy, zobowiązanie dla swojej skuteczności powinno zostać wykonane w odpowiednim i nieprzekroczonym terminie. Termin wykonania zobowiązania może być określony poprzez wskazanie odpowiedniej daty kalendarzowej lub przez oznaczenie pewnego zdarzenia, które wystąpi w przyszłości.
Co do zasady zatem zobowiązania dzielą się na zobowiązania terminowe (np. wynikające z umowy) oraz bezterminowe (np. z czynów niedozwolonych). Do pierwszej grupy należy zaliczyć zobowiązania, które konkretnie wskazują na datę dzienną lub pewne zdarzenie przyszłe, w którym ma być spełnione zobowiązanie. Po tej dacie uznaje się, że zobowiązanie nie zostało wykonane w terminie. Z kolei przy zobowiązaniach bezterminowych wierzyciel musi wezwać stronę do wykonania świadczenia. Tym samym wierzyciel lub osoba uprawniona niejako samodzielnie "otwiera" termin wykonania. Nie należy jednak uznawać takiej czynności za równoważną z terminem rozpoczęcia przedawnienia wierzytelności. Wezwanie do spełnienia świadczenia nie wymaga żadnej szczególnej formy, ale musi być wystarczająco wyraźne i dotrzeć do dłużnika.
Dyspozycja z art. 455 k.c. stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Należy mieć jednak na uwadze wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 2 kwietnia 1993 r. w sprawie o sygn. I ACr 121/93 stanowiący, iż "z treści zobowiązania może wynikać, że dłużnik obowiązany jest spełnić świadczenie, gdy będzie mógł, lub gdy będzie miał ku temu środki, a nawet strony mogą pozostawić termin spełnienia świadczenia wyłącznie dłużnikowi".
Miejsce spełnienia świadczenia
Jednym z elementów prawidłowo wykonanego zobowiązania jest spełnienie świadczenia w oznaczonym miejscu. Ustawodawca przyjął zasadę, zgodnie z którą miejscem spełnienia świadczenia jest miejsce wskazane treścią zobowiązania. Możliwe jest również przyjęcie poprzez ustalenie stron stosunku zobowiązaniowego dowolnego miejsca. W przypadku kiedy strony nie decydują się na dobrowolne ustalenie miejsca spełnienia świadczenia, należy zastosować reguły przewidziane w dyspozycji art. 454 k.c. odnoszące się do wypełnienia świadczeń niepieniężnych lub pieniężnych.
Ustawodawca założył, że jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Będzie to tzw. dług odbiorczy wynikający ze świadczenia niepieniężnego. Z kolei świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. W takim wypadku jest to tzw. dług oddawczy.
Warto zauważyć, że jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania. Jednakże kiedy zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa. Również w przypadku kiedy przedsiębiorca jest obowiązany przesłać rzecz konsumentowi do oznaczonego miejsca, miejsce to uważa się za miejsce spełnienia świadczenia. Pamiętać należy, że zastrzeżenie przeciwne jest nieważne (art. 4541k.c.).
Podmioty uprawnione do przyjęcia świadczenia
Chcąc aby spełnienie świadczenia oznaczało właściwe i pełne wykonania zobowiązania, dłużnik zobowiązany jest spełnić je w stosunku do właściwego podmiotu. Co do zasady, w wykonaniu zobowiązania udział biorą te same osoby, które nawiązały stosunek zobowiązaniowy. Dopuszczalne są ustawowe możliwości zmiany podmiotów zobowiązanych ze stosunku obligacyjnego, jednak w głównej mierze obowiązek wykonania zobowiązania ciąży na osobie dłużnika.
Jak zostało już wspomniane, w większości przypadków osobą uprawnioną do odbioru świadczenia jest wierzyciel. Celem zobowiązania jest otrzymanie świadczenia przez wierzyciela, dlatego też dłużnik przede wszystkim ma świadczyć do jego rąk. Jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione do rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia (art. 452 k.c.).
Poprawnie wykonane zobowiązanie wystąpi również w sytuacji kiedy dłużnik spełni je "do rąk" osoby umocowanej przez wierzyciela. Do takich osób z mocy prawa zaliczyć należy przedstawiciela ustawowego, tj. rodzica, opiekuna lub kuratora. Natomiast z woli wierzyciela osobą uprawnioną może być pełnomocnik lub posłaniec. Zobowiązanie po stronie dłużnika wygasa również kiedy zostanie spełnione komornikowi, który zadziała jako "pośrednik" i zwróci przedmiot świadczenia do wierzyciela.
Autorem jest:
Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu i w kontrolach podatkowych
