Cash pooling a cienka kapitalizacja
[28.10.2015] Cash pooling może zostać uznany za pożyczkę w rozumieniu przepisów o cienkiej kapitalizacji. Tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 września 2015 r. (sygn. II FSK 2033/14).
W dniu 30 września 2015 r. Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. II FSK 2033/14) uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 19 marca 2014 r. (sygn. I SA/Bd 208/14) i orzekł, że cash pooling wypełnia przesłanki zaliczenia go do umowy pożyczki, zdefiniowanej w art. 16 ust. 7b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: ustawa o CIT). Istotne znaczenie tego wyroku wynika z faktu, że wskazany powyżej przepis określa "pożyczkę" na potrzeby cienkiej kapitalizacji. Dotychczas wojewódzkie sądy administrowały prezentowały w sprawie cash poolingu dwie odrębne linie orzecznicze.
Przebieg postępowania przed organami podatkowymi oraz Wojewódzkim Sądem Administracyjnym
Spółka akcyjna wystąpiła do organu podatkowego z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej. Wskazała, że zamierza przystąpić do w pełni zautomatyzowanego systemu kompleksowego, który działa w ramach grupy kapitałowej, do której należy. System ten, zorganizowany przez podmiot z siedzibą w Wielkiej Brytanii, ma formę zero-balancing cash pooling. Polega on na fizycznym transferze środków między rachunkami uczestników, a rachunkami głównymi grupy dla poszczególnych walut. Spółka zamierza przystąpić do tego systemu na skutek zawarcia umowy nienazwanej typu cash pooling, której celem jest polepszenie płynności finansowej spółek w prowadzonej działalności gospodarczej, a także zmniejszenie kosztów finansowania zewnętrznego.
Najważniejszym elementem umowy jest wdrożenie procesu zarządzania posiadanymi na rachunkach bankowych środkami pieniężnymi, a także zadłużeniem uczestników systemu w taki sposób, by kwota odsetek płacona z tytułu zadłużenia była jak najmniejsza, a dochód uzyskiwany z tytułu posiadanych środków był wyższy od standardowego, wynikającego z oprocentowania depozytów bankowych i innych instrumentów finansowych. Reprezentantem (tzw. pool leaderem) podmiotów biorących udział w systemie, została wspomniana spółka z siedziba w Wielkiej Byrtanii (dalej: Agent). Środki będą przelewane między uczestnikami systemu a Agentem. Agent będzie obciążał odsetkami uczestników wykazujących saldo ujemne, a płacił odsetki wykazującym saldo dodatnie.
W związku z powyższym, spółka zadała następujące pytanie:
Czy do przedstawionego zdarzenia przyszłego mają zastosowanie przepisy art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 w zw. z art. 16 ust. 7b ustawy o CIT w odniesieniu do odsetek płaconych przez spółkę na rzecz Agenta na podstawie umowy o zarządzanie płynnością finansową?
Zdaniem wnioskodawcy, w przedmiotowej sprawie ww. przepisy nie będą miały zastosowania.
Minister Finansów uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe. W uzasadnieniu organ wskazał, że opisana umowa cash poolingu wypełnia przesłanki zaliczenia jej do umowy pożyczki zdefiniowanej w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT. Dochodzi bowiem do przekazywania środków pieniężnych między podmiotami, przy jednoczesnej konieczności zwrotu danych środków oraz uzyskiwaniu w związku z tym wynagrodzenia (odsetek). Zdaniem organu, brak sporządzonej umowy pożyczki nie jest istotny z punktu widzenia transakcji opisanych w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT, przepis ten wprowadza bowiem własną definicję umowy na potrzeby przepisów dotyczących cienkiej kapitalizacji.
Spółka wezwała organ do usunięcia naruszenia prawa. Minister Finansów stwierdził brak podstaw do zmiany zaskarżonej interpretacji. Spółka wniosła skargę do sądu, żądając jej uchylenia.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia 19 marca 2014 r. (sygn. akt I SA/Bd 208/14) uznał racje spółki i uchylił przedmiotową interpretację. Sąd przywołał przepisy istotne dla sprawy, jak również przybliżył zjawisko cienkiej kapitalizacji i umowę cash poolingu.
Sąd zwrócił uwagę, że ograniczenie w zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów, przewidziane w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o CIT, dotyczy odsetek od pożyczek (kredytów) udzielanych podatnikowi przez podmioty z nim powiązane. Tymczasem w przypadku opisanym przez skarżącego, zdaniem Sądu, nie dochodzi do zawierania między uczestnikami systemu umowy pożyczki w myśl art. 16 ust. 7b, mimo że umowy te zawierają element kredytowania jednych podmiotów przez inne. Po pierwsze, uczestnik systemu nie zobowiązuje się do przeniesienia własności określonej z góry ilości pieniędzy na innego uczestnika. Żaden z uczestników nie zna terminu, wysokości i beneficjenta pożyczonych przez niego pieniędzy. W opinii Sądu ten brak skonkretyzowania drugiej strony transakcji oraz wysokości pożyczki oznacza, że podmioty uczestniczące w systemie nie są wobec siebie stronami stosunków zobowiązaniowych.
Jest to więc raczej udostępnianie (otrzymywanie) środków w zależności od bieżącej sytuacji finansowej. Sąd zwrócił też uwagę na fakt, że Agent nie jest udziałowcem skarżącej spółki posiadającym nie mniej niż 25% udziałów, jak również spółka nie posiada wraz z Agentem wspólnego udziałowca posiadającego 25% udziałów; wymogi takie nakłada art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o CIT (w wyroku uchylającym Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w tym aspekcie popełnił błąd – w sprawie zostały wydane dwie interpretacje i w jednej z nich błędnie przedstawiono układ powiązań między podmiotami).
Podsumowując, systemu cash poolingu opisanego w zdarzeniu przyszłym przedstawionym przez spółkę nie należy kwalifikować jako udzielenia pożyczki, o której mowa w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT.
Orzecznictwo
Systemy typu cash pooling w ostatnim czasie często były przedmiotem rozważań Temidy. Należy podkreślić, że w większości wyroków sądy uchylały niekorzystne dla podatników interpretacje indywidualne.
W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 27 listopada 2014 r. (sygn. I SA/Gl 630/14, nieprawomocny) zaprezentowano podobny pogląd, jak przedstawiony powyżej. Gliwicki Sąd zwrócił uwagę na szereg elementów, które jednoznacznie jego zdaniem powodują, że umowy cash poolingu nie można traktować jako umowy pożyczki:
- brak skonkretyzowania podmiotu zarówno udzielającego, jak i biorącego pożyczkę;
- brak zobowiązania się w umowie podmiotów uczestniczących w systemie do kredytowania pozostałych uczestników;
- brak przejścia określonych środków pieniężnych jednego z uczestników systemu na własność innego uczestnika.
Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny Bydgoszczy w wyroku z dnia 20 maja 2015 r. (sygn. I SA/Bd 418/14, nieprawomocny) stwierdził co prawda, że w przedstawionych przez spółkę w zdarzeniu przyszłym umowach istnieje element kredytowania jednych podmiotów przez inne, to jednak podmioty te nie zobowiązują się do przeniesienia własności określonej z góry ilości środków na inny określony podmiot. Sąd (podobnie jak w opisywanym wyżej wyroku z 30 września 2015 r.) stanął na stanowisku, że brak wiedzy uczestników systemu co do terminu wykorzystania, wysokości i beneficjenta środków pieniężnych oraz brak skonkretyzowania drugiej strony transakcji świadczą o tym, że nie jest to pożyczka.
Odmienną linię orzeczniczą prezentuje m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 11 czerwca 2014 r. (sygn. I SA/Lu 240/14, nieprawomocny). Sąd zwrócił uwagę, że w przedstawionym zdarzeniu przyszłym to spółka będzie zobowiązana do zwrotu pożyczki spółce, która wykupiła "roszczenie" od banku; będzie ona również zobowiązana do zapłaty odsetek tej spółce. Odsetki te będą więc związane z roszczeniem o zwrot pożyczki, a nie z uczestnictwem w systemie cash poolingu. Ponadto, zdaniem Sądu, pod pojęciem pożyczki zawartym w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT, rozumie się nie tylko kodeksową umowę pożyczki (art. 720 Kodeksu cywilnego), ale każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Skoro zatem z umowy cash poolingu wynika, że każda ze spółek zobowiązuje się wobec każdej innej spółki, będącej stroną umowy, spłacić jej wierzyciela, a spółka ta zobowiązuje się zwrócić równowartość długu podstawionemu pożyczkodawcy oraz zapłacić odsetki, to umowa ta spełnia przesłanki zawarte w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT.
Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 30 stycznia 2014 r. (sygn. I SA/Go 604/13) nie zgodził się ze stanowiskiem spółki, według której w umowie cash poolingu nie dochodzi do posługiwania się pieniądzem gotówkowym (czyli banknotami i monetami), a środkami pieniężnymi istniejącymi jedynie na rachunkach bankowych. Zdaniem Sądu, sztywna interpretacja kodeksowej definicji legalnej pożyczki prowadziłaby do sytuacji, w której przepisy Kodeksu nie maja zastosowania, gdy pożyczkodawca ma wykonać swoje zobowiązanie przez przelew sumy pieniężnej na rachunek pożyczkobiorcy. Sąd stoi na stanowisku, że istotą umowy pożyczki nie jest samo przeniesienie własności na pożyczkobiorcę, tylko stworzenie prawnej podstawy uzyskania przez niego własności.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
Jak przedstawiono we wstępie, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 września 2015 r. (sygn. I FSK 2033/14) orzekł, że cash pooling wypełnia znamiona umowy pożyczki określonej w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT. Sąd podkreślił, że przepisy o cienkiej kapitalizacji zostały wprowadzone w celu zwalczania zjawiska zaniżania kapitałów spółek. Według Sądu, pojęcie pożyczki zawarte w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT w żaden sposób nie sugeruje, że jest to pożyczka w rozumieniu Kodeksu cywilnego; jest to każda nienazwana umowa, mocą której następuje transfer środków między dającym i biorącym. Sąd kierował się więc zarówno wykładnią językową, jak i celowościową.
Wnioski
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego nie jest dobrą wiadomością dla spółek uczestniczących w systemach cash poolingu. W określonych przypadkach nie pozwoli on na kwalifikowanie odsetek od pożyczek jako koszty uzyskania przychodu; w przypadku zaś rezygnacji z uczestnictwa w cash poolingu, spowoduje wzrost kosztów finansowania długu ze względu na korzystanie z zewnętrznych źródeł.
Jacek Kendysz
Treści dostarcza: Rödl & Partner
