Narodowy Bank Polski
Rynek pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce
[06.10.2007] Co trzy lata Bank Rozrachunków Międzynarodowych wspólnie z narodowymi bankami centralnymi bada stopień rozwoju rynku walutowego i rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych. Celem projektu Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange and OTC Derivatives Market Activity jest pozyskanie kompleksowych i porównywalnych w skali międzynarodowej informacji statystycznych o płynności i strukturze wymienionych rynków.
Bank Rozrachunków Międzynarodowych określa zakres oraz jednolitą metodykę pozyskiwania danych. Koordynatorami badania w poszczególnych państwach są banki centralne.
W 2007 r. w badaniu uczestniczyły banki centralne i władze monetarne 54 państw. Instytucje te zebrały dane od około 1280 podmiotów – najbardziej aktywnych instytucji na rynku walutowym i instrumentów pochodnych. Wstępne wyniki badania obrotów na światowym rynku walutowym i pozagiełdowych instrumentów pochodnych zostały opublikowane przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych i są dostępne na stronie internetowej tej instytucji. Pod wskazanym adresem znajdują się również linki do oświadczeń prasowych innych banków centralnych, w których przedstawiono wyniki badania obrotów dla ich krajowych rynków.
Poniżej redakcja Skarbiec.Biz zamieszcza skromny wycinek tych badań w postaci analizy obrotów na rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych, opracowanej przez Warszawa Departament Systemu Finansowego Narodowego Banku Polskiego we wrześniu 2007 r.
Wyniki badania potwierdzają dynamiczny rozwój rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce w ostatnich trzech latach. W porównaniu z kwietniem 2004 r. średnie dzienne obroty netto na rynkach walutowych i procentowych instrumentów pochodnych były ponad dwukrotnie wyższe (wg kursów bieżących) i wyniosły odpowiednio 411 i 2.681 mln USD. Przeważały transakcje z ekspozycją na kurs złotego i polskie stopy procentowe. Na krajowym rynku nadal bardzo aktywne były zagraniczne podmioty finansowe.
Walutowe instrumenty pochodne
W ostatnich latach na krajowym rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych nastąpił bardzo wyraźny wzrost wartości transakcji CIRS. W kwietniu 2007 r. średnie dzienne obroty na rynku dwuwalutowych transakcji wymiany płatności odsetkowych wyniosły 68 mln USD i były kilkunastokrotnie wyższe w porównaniu z wartościami zarejestrowanymi w kwietniu 2004 r. Było to rezultatem znacznego zwiększenia liczby transakcji zawieranych przez banki krajowe w celu zabezpieczenia ryzyka walutowego i ryzyka stopy procentowej wynikających z niedopasowania struktury udzielonych kredytów i przyjętych depozytów.
Rozwój rynku CIRS był ściśle związany z dynamicznym wzrostem wartości mieszkaniowych kredytów hipotecznych indeksowanych do walut obcych (głównie do CHF). Na koniec kwietnia 2007 r. wartość takich kredytów udzielonych gospodarstwom domowym przez banki krajowe wyniosła 54 mld złotych, co oznacza wzrost o około 165% w porównaniu z końcem kwietnia 2004 r. Związane z tym niedopasowanie ekspozycji walutowej aktywów i pasywów banków implikowało strukturę walutową obrotów. Przeważały transakcje wymiany płatności CHF/PLN (38% wartości kontraktów zawartych z podmiotami finansowymi). Analogiczne udziały dla transakcji EUR/PLN i USD/PLN wyniosły 26% i 22%. Popularne były także kontrakty CIRS, w których wymieniano płatności w EUR i CHF (13%). Niektóre banki, które udzielały kredytów hipotecznych indeksowanych do CHF, finansowały bowiem akcję kredytową poprzez emisję euroobligacji nominowanych w EUR. Na krajowym rynku nadal rzadko były zawierane transakcje CIRS z podmiotami niefinansowymi (głównie przedsiębiorstwami finansującymi się na rynku międzynarodowym).
W kwietniu 2007 r. średnie dzienne obroty netto na rynku opcji walutowych wyniosły 343 mln USD i były wyższe o 94% (przy zastosowaniu kursów bieżących), w porównaniu z wartością transakcji zawartych w kwietniu 2004 r. Dane skorygowane o zmiany kursów walutowych wskazują na 62-procentowy wzrost aktywności, przy czym na rynku opcji na kurs złotego wzrost ten był wyższy i wyniósł 77%. Wynikało to przede wszystkim z kilkukrotnego zwiększenia wartości operacji krajowych podmiotów niefinansowych (w kwietniu 2007 r. transakcje z tą grupą kontrahentów stanowiły 62% obrotów netto, podczas gdy w kwietniu 2004 r. tylko 31%). Wzrost wymiany handlowej zwiększył zapotrzebowanie ze strony przedsiębiorstw na instrumenty pozwalające zabezpieczyć wartość przyszłych płatności nominowanych w walutach obcych. W zarządzaniu ryzykiem walutowym polskie przedsiębiorstwa coraz częściej wykorzystywały strategie opcyjne dopasowane do ich awersji na ryzyko i profili płatności. Zwiększyła się także liczba banków, które oferowały klientom niefinansowym opcje egzotyczne.
W porównaniu z kwietniem 2004 r. nastąpił nieznaczny spadek obrotów w segmencie transakcji z podmiotami finansowymi. W 2007 r. nadal tylko kilka banków działających w Polsce zarządzało portfelem opcji walutowych, dlatego płynność na rynku operacji z podmiotami finansowymi w znacznym stopniu była generowana przez nierezydentów (ok. 87% obrotów netto). Wiele banków, które oferowały opcje podmiotom niebankowym niwelowało ekspozycje z tytułu sprzedaży strategii opcyjnych za pomocą przeciwstawnej transakcji na rynku międzybankowym. Kontrahentem transakcji hedge back-to-back były najczęściej zagraniczne podmioty dominujące tych banków. Wraz ze znacznym wzrostem operacji z podmiotami niefinansowymi, w strukturze walutowej obrotów zwiększył się udział opcji na kurs EUR/PLN. W kwietniu 2007 r. wartość transakcji EUR/PLN stanowiła ponad 70% obrotów netto na rynku opcji na kurs złotego. Jednocześnie zmniejszył się udział transakcji USD/PLN, które w 2004 r., ze względu na koszykowy charakter złotego, były częściej zawierane między podmiotami finansowymi. Standardowa wartość powszechnie kwotowanej przez banki strategii opcyjnej at-the-money straddle wynosiła na rynku krajowym 10 mln EUR i USD i była znacznie niższa niż wartości strategii opcyjnych na kurs złotego handlowanych na rynku offshore. Dominowały transakcje zawierane za pośrednictwem telefonu i elektronicznego systemu konwersacyjnego (ponad 95%).
Instrumenty pochodne stopy procentowej
Średnie dzienne obroty netto na rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych stopy procentowej w Polsce w kwietniu 2007 r. wyniosły 2.681 mln USD, co oznacza wzrost o 105% (wg kursu stałego) w porównaniu z danymi z kwietnia 2004 r. Do zwiększenia płynności wszystkich instrumentów, za wyjątkiem opcji, przyczyniły się: wzrost liczby aktywnych uczestników rynku oraz fakt, że ostatnia gwałtowna i silna korekta na rynku polskich obligacji skarbowych miała miejsce na jesieni 2003 r. Polskie przedsiębiorstwa nadal rzadko zabezpieczały się przed ryzykiem stopy procentowej, dlatego wartość operacji z podmiotami niefinansowymi była bardzo niska we wszystkich segmentach rynku. W porównaniu z poprzednimi latami banki prowadzące działalność w Polsce były znacznie bardziej aktywne na rynku derywatów na zagraniczne stopy procentowe (średnie dzienne obroty netto na tym rynku w kwietniu 2007 r. wyniosły 615 mln USD, podczas gdy w kwietniu 2004 r. – 110 mln USD).
Najbardziej płynnym instrumentem pochodnym stopy procentowej, podobnie jak w 2004 r., były kontrakty FRA. Średnie dzienne obroty na rynku FRA wyniosły 1.435 mln USD (wzrost o 51% wg kursu stałego) i były to prawie wyłącznie operacje między podmiotami finansowymi. Zwiększenie płynności było spowodowane dołączeniem do grupy animatorów rynku kolejnych banków krajowych oraz wzrostem operacji spekulacyjnych na zmiany stóp procentowych NBP przeprowadzanych przez dotychczasowych uczestników rynku. Znalazło to odzwierciedlenie w spadku udziału transakcji z zagranicznymi podmiotami finansowymi (z 72% w 2004 r. do 50% w 2007 r.). Przeważały transakcje na polskie stopy procentowe – ponad 76-procentowy udział w obrotach. Banki krajowe coraz częściej zawierały transakcje FRA o terminie rozliczenia powyżej jednego roku i charakteryzowały się dużą aktywnością na rynku derywatów na węgierskie stopy procentowe. Kontrakty z kwotą nominalną w HUF stanowiły ponad 20% obrotów. Standardowe wartości transakcji FRA na rynku międzybankowym były wyższe niż w 2004 r. i wynosiły 500 mln złotych dla kontraktów, w których stopą referencyjną był 1M WIBOR i 250 mln złotych dla kontraktów, w których stawką referencyjną był 3M WIBOR.
Rynkiem procentowych instrumentów pochodnych, który w ostatnich trzech latach rozwijał się najbardziej dynamicznie, jest rynek swapów odsetkowych. Ponad 350-procentowy (wg kursów bieżących) wzrost obrotów na rynku IRS wynikał z kilku czynników. Po pierwsze, w latach 2005-2006 nastąpił wyraźny wzrost płynności w segmencie swapów na jednodniowe stopy procentowe – OIS. W kwietniu 2007 r. kontrakty OIS stanowiły ponad 53% wartości wszystkich transakcji IRS, podczas gdy w 2004 r. takie kontrakty były zawierane sporadycznie. Po zakończeniu opracowywania procedur zarządzania ryzykiem i dostosowaniu systemów operacyjnych do codziennego monitorowania wartości transakcji, kolejne banki stawały się aktywnymi uczestnikami rynku OIS. Do rozwoju tego rynku przyczyniło się wprowadzenie w styczniu 2005 r. fixingu nowej, bardziej reprezentatywnej stawki dla depozytów międzybankowych – stopy POLONIA (odpowiednika stopy EONIA w strefie euro). Banki były bardziej aktywne także na rynku transakcji IRS innych niż OIS. Średnia dzienna wartość takich transakcji wyniosła w kwietniu 2007 r. 580 mln złotych. Banki coraz częściej zajmowały pozycje pozabilansowe w instrumentach odsetkowych o rocznym horyzoncie, wykorzystując w tym celu kontrakty 1Y IRS vs. 3M WIBOR, gdyż było to bardziej efektywne niż zakup trzech kontraktów FRA o odpowiednich parametrach. Ponadto niektóre banki poprawiły dokumentację prawną podpisując umowy zabezpieczające (Credit Support Annex) i stosując klauzule break clause, co ograniczało ryzyko rozliczenia transakcji i obciążenie limitów kredytowych nakładanych na kontrahentów. Limity te mogły być wykorzystywane do zajęcia ekspozycji w kolejnych transakcjach.
Na rynku kontraktów IRS innych niż OIS przeważały transakcje zawierane z zagranicznymi podmiotami finansowymi. Ich udział w obrotach wyniósł w kwietniu 2007 r. 78%. Płynność rynku OIS w znacznie większym stopniu zależała od banków krajowych. Transakcje zawarte pomiędzy krajowymi instytucjami finansowymi stanowiły 65% obrotów. Rzadko zawierano transakcje z podmiotami niefinansowymi. W strukturze walutowej kontraktów OIS dominowały transakcje na polskie stopy procentowe – blisko 92-procentowy udział w wartości transakcji zarejestrowanych w kwietniu 2007 r. Niektóre banki zawierały także swapy rozliczane według stawki EONIA. Na rynku kontraktów IRS innych niż OIS najczęściej zawierano kontrakty nominowane w złotych (62% obrotów). Podobnie jak na rynku FRA, banki działające w Polsce zajmowały pozycje pozabilansowe na węgierskie stopy procentowe (kontrakty nominowane w HUF stanowiły 12,5% wszystkich transakcji, jakie zawarto w kwietniu 2007 r.).
Standardowa kwota nominalna kontraktu 5Y IRS, w którym stawką referencyjną jest stopa polskiego rynku pieniężnego wynosiła 50 lub 100 mln złotych (w kwietniu 2004 r. było to 25 lub 50 mln złotych). Dla większości transakcji OIS (około 75%) stawką referencyjną była stopa POLONIA. Niektóre banki krajowe i zagraniczne preferowały jednak transakcje rozliczane według stopy O/N WIBOR. Standardowe nominały kontraktów OIS wynosiły 500 mln złotych dla transakcji o terminie rozliczenia do jednego tygodnia włącznie i 100 mln zł dla transakcji o terminie rozliczenia powyżej 3 miesięcy.
Rynek opcji na stopę procentową pozostawał najmniej rozwiniętym segmentem krajowego rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych. Średnia dzienna wartość transakcji zawartych w kwietniu 2007 r. wyniosła 6 mln USD. Żaden bank krajowy nie prowadził portfela transakcyjnego tych instrumentów i w związku z tym nie mógł być aktywnym uczestnikiem rynku międzybankowego. Kilka banków oferowało ten produkt podmiotom niefinansowym. Zainteresowanie opcjami wśród przedsiębiorstw, podobnie jak i innymi instrumentami pochodnymi na stopy procentowe, było ograniczone.
>>> SKOMENTUJ
ten artykuł na forum dyskusyjnym
>>> POWRÓT
do strony głównej serwisu "Inwestycje"
