Czy obowiązek kontroli przewidzianych przepisami o minimalnych wymaganiach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyny dotyczy tylko tzw. starych maszyn?
[31.12.2015] Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zapewnienie pracownikom odpowiednich maszyn i urządzeń, spełniających wymagania bhp. Obowiązek ten wysłowiony został w art. 215 Kodeksu pracy.
Doprecyzowanie wymagań, jakie powinny spełniać maszyny i urządzenia pod kątem bhp w trakcie ich użytkowania oraz zasady ich odpowiedniego zabezpieczania zawarte zostały w rozdziale 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650 – t.j. ze zm) – dalej jako r.o.b.h.p., zatytułowanym Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych.
Zgodnie z § 51 ust. 1 r.o.b.h.p, maszyny i inne urządzenia techniczne powinny spełniać wymagania bhp, określone w odrębnych przepisach, przez cały okres ich użytkowania. Kwestie bezpieczeństwa pracy przy użytkowaniu maszyn i urządzeń reguluje również Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy z dnia 30 października 2002 r. (Dz. U., Nr 191, poz. 1596 ze zm.) – dalej zwane r.m.w.m., określające także zasady przeprowadzania przez pracodawcę kontroli maszyn (§ 26 i 27 r.m.w.m.).
Stosownie do treści art. 217 Kodeksu pracy niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach. W odniesieniu do maszyn przepisami tymi są przede wszystkim ustawa o systemie oceny zgodności z dnia 30 sierpnia 2002 r., (Dz. U. z 2014 r., poz. 1645 – t.j. ze zm.) – dalej zwana u.s.o.z. oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn z dnia 21 października 2008 r. (Dz. U. Nr 199, poz. 1228 ze zm.) – dalej zwane r.z.w.m.
Przepisy r.z.w.m. określają zasadnicze wymagania dla maszyn, przy czym wymagania tego rodzaju mają w Polsce zastosowanie od dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, tj. od dnia 1 maja 2004 roku. Każda maszyna po raz pierwszy wprowadzona do obrotu (lub oddana do użytku) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po 1 maja 2004 r. powinna zatem spełniać wymagania zasadnicze. Wymagania tego rodzaju nie mają natomiast zastosowania do maszyn, które wprowadzono do obrotu przed 1 maja 2004 r. (tzw. "starych maszyn"). Maszyny tego rodzaju muszą jednak spełniać wymagania minimalne określone w rozdziale 3 r.m.w.m.
Zgodnie z treścią § 26 ust. 1 r.m.w.m., w przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny:
- wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy;
- kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.
Czy wobec powyższego, "maszyny nowe", które muszą spełniać zasadnicze wymagania podlegają także kontroli określonej w § 26 r.m.w.m w zakresie spełnienia minimalnych wymagań?
Zgodnie z brzmieniem § 1 pkt. 1 r.m.w.m., przez maszyny należy rozumieć wszelkie maszyny i inne urządzenia techniczne, narzędzia oraz instalacje użytkowane podczas pracy, a także sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości, w szczególności drabiny i rusztowania. Przepisy r.m.w.m. w analizowanym zakresie nie dokonują rozróżnienia na maszyny "stare" i "nowe". W szczególności, w przedmiotowych postanowieniach brak jest jakiegokolwiek wskazania, że kontroli na warunkach określonych w tych przepisach mają podlegać jedynie maszyny, do których zastosowanie znajdują wyłącznie minimalne wymagania przewidziane treścią r.m.w.m. (a zatem "stare" maszyny). W świetle powyższego przyjąć należy, że obowiązek zapewnienia kontroli maszyn przewidzianych treścią § 26 (a także § 27) r.m.w.m. dotyczy zarówno maszyn, które obowiązują wyłącznie przewidziane w rozdziale 3 r.m.w.m. wymagania minimalne (maszyny "stare") jak i maszyn, które poza wymaganiami minimalnymi przewidzianymi treścią r.m.w.m. muszą spełniać również tzw. wymagania zasadnicze określone m.in. przepisami r.z.w.m. (maszyny "nowe").
Przepisy r.m.w.m określają bowiem zasady użytkowania i kontroli wszystkich maszyn, niezależnie od daty wprowadzenia ich do obrotu czy daty wyprodukowania.* Powyższe potwierdza również zastosowana w r.m.w.m. definicja maszyny określona w § 1 pkt. 1 r.m.w.m, mówiąca "o wszelkich maszynach". Tym samym, uprawniona jest konstatacja, że obowiązek spełnienia przez "nowe" maszyny wymagań zasadniczych nie uchyla obowiązków pracodawcy przewidzianych treścią r.m.w.m., w tym przede wszystkim dotyczących kontroli maszyn, w przypadku spełnienia warunków przewidzianych w § 26 i 27 r.m.w.m.
autor: Krzysztof Rubas, radca prawny
* Tak samo: W. Łabanowski, Bezpieczeństwo użytkowania maszyn. Poradnik dla pracodawców, wyd. Państwowej Inspekcji Pracy 2013, s. 7.
Treści dostarcza: Kancelaria prawna MAJCHRZAK BRANDT I WSPÓLNICY
