Interpretacja testamentów na gruncie polskiego prawa spadkowego
[31.05.2016] Testament jest najbardziej rozpowszechnioną formą rozrządzenia własnym majątkiem na wypadek śmierci. Skutki prawne postanowień testamentowych występują dopiero w chwili otwarcia testamentu co skutkuje tym, że rozrządzenia ostatniej woli są analizowane dopiero po śmierci testatora.
Ewentualne spory, zastrzeżenia i wątpliwości dotyczące postanowień w nich zawartych następują dopiero wtedy, kiedy nie jest już możliwe uzyskanie najważniejszych, bezpośrednich wyjaśnień testującego, co do ich treści. Dlatego niezmiernie ważne w procesie tworzenia testamentu jest stosowanie precyzyjnych sformułowań, które pozwolą na bezsporną identyfikację spadkobiercy i innych postanowień testamentowych.
W przypadku wątpliwości do co znaczenia treści postanowień testamentowych ogromne znaczenie ma proces wykładni ich treści. W polskim porządku prawnym podstawowe zasady wykładni testamentu ujęte są w art. 948 Kodeksu Cywilnego. Jest on nakazem interpretacji w ten sposób, aby najlepiej urzeczywistniała wolę spadkodawcy. W §2 artykułu zawarta jest zasada favor testamenti. Spośród kilku możliwych wyników wykładni należy wybrać ten, który pozwala utrzymać postanowienia testatora w mocy i nadać im rozsądną treść. Nie zawsze jest to jednak możliwe, ponieważ zbyt ogólne sformułowania nie pozwalają na pewne ustalenie beneficjenta spadku.
Przesłanką konieczną w zakresie ustanowienia spadkobiercy jest określenie go w taki sposób, aby można było zindywidualizować osobę przysporzoną. Pojawia się więc pytanie, co w przypadku nieprecyzyjnego określenia obejmującego tylko cel przeznaczenia spadku bez oznaczenia cech indywidualnych, np. na cele ochrony zwierząt, na cele religijne lub pomoc potrzebującym.
Przeznaczenie spadku na konkretny cel religijny, dobroczynny czy naukowy bez podania konkretnego podmiotu skutkuje tym, iż nie jest jasne przez kogo spadek ma zostać wykorzystany. Także ustanowienie spadkobiercą Kościoła może przysporzyć trudności w ustaleniu podmiotu będącego spadkobiercą. Organizacje religijne często są strukturami bardzo rozbudowanymi, wielopodmiotowymi, przez co określenie konkretnego uprawnionego (gminy, parafii, diecezji) do spadkobrania jest niezwykle trudne.
Ponadto nie jest do końca jasne, czy określenie "kościół" lub "organizacja religijna" oznacza konkretną organizację, jej przedstawicieli (osoby duchowne), czy może współwyznawców. Dobrym przykładem jest uznanie przez Sąd Najwyższy za nieważny testament, w którym polski duchowny określił przeznaczenie spadku "dla dalszej Służby Bożej lub osobom potrzebującym" (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00, OSNC 2002/1/14).
W polskim prawie spadkowym nie istnieją reguły interpretacji takich przysporzeń testamentowych, co w przypadku braku zindywidualizowania przeznaczenia dla konkretnej organizacji lub osoby prowadzi do uznania testamentu za nieważny. Dla porównania, w niemieckim kodeksie cywilnym istnieją reguły rozumienia przeznaczenia spadku w niedookreślonych postanowieniach, m. in. na określony cel, dla ubogich, grupy osób (§§ 2066-2076 BGB). Jeżeli bez podania dodatkowych wzmianek spadkobiercą zostaną określone osoby potrzebujące, to przyjmuje się dziedziczenie spadku przez gminny fundusz pomocy takim osobom w gminie, w której testator miał swoje ostatnie miejsce zamieszkania z poleceniem, aby przysporzenie zostało spożytkowane na rzecz pomocy tym osobom.
W polskim prawie nie wykształcił się sposób interpretacji niejasnych postanowień, a w konsekwencji takie postanowienia prowadzą do nieważności testamentu. Sądy nie mają podstaw prawnych do podjęcia próby utrzymania ważności przysporzenia na określone cele, na rzecz kościoła bądź określnej grupy potrzebujących, gdy w testamencie nie ma dodatkowych informacji o osobie spadkobiercy.
Warto zaznaczyć także, iż zgodnie z art. 962 Kodeksu Cywilnego na gruncie polskiego prawa niedopuszczalne jest ustanowienie spadkobiercy z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Takie zastrzeżenie uznane jest za nieistniejące. Jeżeli jednak z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne.
Dlatego w przypadku konstruowania testamentu należy pamiętać o dokładnym zindywidualizowaniu spadkobiercy poprzez imię, nazwisko, nazwę, stopień pokrewieństwa, numer PESEL, numer KRS lub inne charakterystyczne cechy, które pozwolą na bezsporne określenie kto powinien odziedziczyć spadek.
Dominika Zbonik
aplikant radcowski
Treści dostarcza von Zanthier Kancelaria Prawnicza sp.k.
