Bezstronność i neutralność mediatora
[29.09.2016] Sukces mediacji i arbitrażu zależy od prawidłowej realizacji zasad wskazanych przez ustawę lub inne akty prawne. Zasada bezstronności i neutralności mediatora nawiązuje do zasady obiektywizmu jak i bezstronności sędziego w postępowaniu sądowym.
Istotne jest więc wskazanie zakresu obowiązywania zasad względem mediatora jak i stron uczestniczących w mediacji.
Bezstronność jako stosunek mediatora do stron postępowania
Jak wskazano powyżej bezstronność osoby mediatora jest jedną z fundamentalnych zasad mediacji, zaliczaną do katalogu zasad ustawowych.
Bezstronność została wskazana expressis verbis przez ustawodawcę w art. 1833 KPC § 1, zgodnie z którym mediator powinien zachować bezstronność przy prowadzeniu mediacji. Bezstronność należy rozumieć jako nieopowiadanie się za żadną ze stron, obiektywizm oraz neutralność. Przede wszystkim zasada ta odnosi się do stosunków łączących mediatora ze stronami postępowania. Wprowadzenie do ustawy bezstronności mediatora ma być gwarantem równego traktowania stron.
W przeciwieństwie do postępowania sądowego, faworyzowanie jednej ze stron w mediacji prowadzi do bezwzględnego naruszenia zasady bezstronności, czego skutkiem jest bezskuteczność mediacji. Realizacja wspomnianej zasady nie ogranicza się tylko do nieopowiadania się za żadną ze stron konfliktu, lecz aktualizuje się również poprzez moderownie przez mediatora dyskusją, udzielanie głosu, spotkania ze stronami. Zgodnie ze Standardami Mediacji, mediator wystrzega się stronniczości lub okazywania uprzedzeń i oceniania stron ze względu na ich pochodzenie, wykształcenie, wiek, płeć lub zachowanie podczas mediacji.
Ciekawa sytuacja dotykająca zagadnienia bezstronności zachodzi wówczas, gdy mediatorem jest radca prawny lub adwokat, a stroną postępowania staje się były mandant. Podobnie kształtuje się sytuacja, kiedy to mediatorem jest sędzia w stanie spoczynku, a stroną jest przykładowo były skazany przez tego sędziego. Czy we wskazanych przypadkach mediator podejmując się prowadzenia postępowania narusza zasadę bezstronności? Obecna doktryna jak i orzecznictwo nie wykształciły jeszcze jednolitej odpowiedzi na wskazaną kwestię. Każdą jednostkową sytuację należy rozstrzygać a casu ad casum, przy założeniu, że zgodnie z art. 1833 § 2 KPC mediator niezwłocznie ujawnia stronom okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności. Z chwilą uzyskania informacji przez strony, jak we wskazanych przykładach, zgodnie z zasadą dobrowolności przysługuje im uprawnienie do rezygnacji na każdym etapie postępowania. To od strony będzie zależało, czy uzna ujawnione okoliczności za naruszające zasadę bezstronności, czy też nie.
Co więcej, zgodnie ze Standardami Mediacji mediator powinien podjąć decyzję o rezygnacji z prowadzenia postępowania, jeżeli nie byłby w stanie prowadzić jej w sposób bezstronny. Ustawa nie wskazuje jednak instytucji wyłączenia mediatora, tak jak ma to miejsce w art. 48 oraz w art. 49 KPC, gdyż strona jak wspomniano ex lege ma uprawnienie do natychmiastowej rezygnacji na każdym etapie postępowania i nie należy uznawać tego za przeoczenie ustawodawcy.
Neutralność mediatora jako swoboda działania stron w mediacji
Uzupełnieniem zasady bezstronności jest neutralność mediatora oraz jego zachowania w postępowaniu mediacyjnym. Neutralność w mediacji powinna być rozumiana jako stosunek mediatora do konfliktu, charakteryzujący się nienarzucaniem stronom rozwiązań wyjścia z konfliktu. Zadaniem mediatora jest nakierowanie stron na wspólne ustalenie satysfakcjonującego sposobu rozwiązania sporu. Należy jednak być bardzo ostrożnym, gdyż, że strona może odebrać proponowane rozwiązanie jako forsowanie strony przeciwnej, a wszystkie propozycje nie są wiążące.
Potwierdzeniem tego jest treść art. 1833a, w którym zawarto zapis, że mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące. Mediator nie może oceniać, czy wypracowane przez strony stanowisko jest z jego perspektywy sprawiedliwe i zasadne. Opozycją do takiego zachowania jest sędzia wydający rozstrzygający wyrok, który musi być sprawiedliwy. Wyrażanie prywatnych poglądów lub opinii związanych z konfliktem jak i tych całkowicie niezależnych może zostać uznane przez stronę jako faworyzowanie drugiego uczestnika sporu. Mediator ma jednak obowiązek czuwać nad wypracowanym rezultatem, czy nie narusza on obowiązujących przepisów prawa oraz czy sąd zatwierdzając ugodę nada klauzulę wykonalności.
Wspomnieć należy, że w obecnym brzmieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego brak jest rozwiązań problemu, w którym po zatwierdzeniu ugody i nadaniu jej klauzuli wykonalności, okaże się lub zostaną ujawnione fakty świadczące o braku bezstronności, czy także naruszeniu zasady neutralności przez mediatora. W KPC obecnie brak jest wprowadzonych rozwiązań na wzór przesłanek wznowienia postępowania. Problematyka ta nie została poruszona przez ustawodawcę.
Bezstronność oraz neutralność w mediacji jest gwarantem poczucia równego i sprawiedliwego traktowania przez mediatora. Należy pamiętać, że ocena bezstronności mediatora zależy wyłącznie od oceny uczestników postępowania. Zasada bezstronności oraz neutralności jest także uzależniona od stron, gdyż to one wybierają mediatora, mogą go zmienić lub całkowicie zrezygnować z mediacji.
Maciej Niedziałkowski
Treści dostarcza: Kancelaria prawna MAJCHRZAK BRANDT I WSPÓLNICY
