Sąd belgijski i sąd austriacki, przed którymi toczą się sprawy z zakresu konkurencji, zwróciły się do Trybunału Sprawiedliwości o wskazówki w przedmiocie ochrony przed podwójnym oskarżeniem i ukaraniem (zasada ne bis in idem) na podstawie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Bpost, Belgijski operator pocztowy z siedzibą w Brukseli, został ukarany grzywną przez dwa belgijskie organy. Po pierwsze, firma została ukarana grzywną w wysokości 2,3 mln euro przez krajowy sektorowy organ regulacyjny ds. usług pocztowych, który stwierdził, że system rabatowy stosowany przez Bpost w 2010 roku dyskryminował niektórych jego klientów.
Decyzja ta została następnie uchylona przez sąd belgijski na skutek wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowanego do Trybunału Sprawiedliwości UE, ponieważ przedmiotowe działania nie stanowiły dyskryminacji na mocy przepisów dotyczących sektora pocztowego. Po drugie, Bpost został ukarany grzywną w wysokości prawie 37,4 mln euro przez belgijski organ ds. konkurencji za nadużycie pozycji dominującej w związku z zastosowaniem tego samego systemu rabatowego w okresie od stycznia 2010 r. do lipca 2011 r. Bpost kwestionuje zgodność z prawem tego drugiego postępowania, powołując się na zasadę ne bis in idem (z łac. nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie).
Przed sądem austriackim toczy się postępowanie, w którym austriacki organ ochrony konkurencji wnosi o stwierdzenie, że Nordzucker i Südzucker, dwaj niemieccy producenci cukru, naruszyli unijny zakaz zawierania porozumień ograniczających konkurencję oraz austriackie prawo konkurencji. W odniesieniu do Südzucker domaga się również nałożenia grzywny. Wcześniej niemiecki organ ochrony konkurencji stwierdził, że te dwa przedsiębiorstwa naruszyły art. 101 TFUE oraz niemieckie prawo konkurencji i nałożył na Südzucker grzywnę w wysokości 195,5 mln euro. W tym kontekście pojawia się kilka pytań dotyczących zasady ne bis in idem.
W wydanej 2 września opinii, Rzecznik Generalny TSUE Michał Bobek stwierdza, że art. 50 Karty Praw Podstawowych UE, który ustanawia zasadę ne bis in idem, musi mieć taką samą treść bez względu na dziedzinę prawa Unii, do której jest stosowany, chyba że konkretny przepis prawa Unii wyraźnie gwarantuje wyższy poziom ochrony. Podkreśla również, że celem zasady ne bis in idem jest właśnie ochrona strony przed drugim postępowaniem. Jest to zapora. Jeśli zostanie skutecznie uruchomiona, uniemożliwia wszczęcie kolejnego postępowania. Bariera taka musi być zdefiniowana ex ante (z łac. – z góry) i normatywnie.
Rzecznik proponuje jednolite kryterium ne bis in idem na podstawie art. 50 Karty, aby zastąpić to, co obecnie jest fragmentaryczną i częściowo sprzeczną mozaiką. Ujednolicony test powinien opierać się na potrójnej tożsamości: sprawcy, istotnych faktów oraz chronionego interesu prawnego.
W odniesieniu do sprawy Bpost, Rzecznik Generalny Bobek proponuje odpowiedzieć sądowi belgijskiemu, że zasada ne bis in idem zapisana w Karcie nie stoi na przeszkodzie temu, by właściwy organ administracyjny państwa członkowskiego miał możliwości nałożenia grzywny za naruszenie unijnego i krajowego prawa konkurencji, jeżeli ta sama osoba została już prawomocnie uniewinniona w poprzednim postępowaniu prowadzonym przez krajowy organ regulacyjny ds. usług pocztowych w związku z domniemanym naruszeniem przepisów o ile kolejne postępowania różnią się od siebie pod względem tożsamości sprawcy, lub istotnych faktów, lub chronionego interesu prawnego.
Zdaniem Rzecznika, oba naruszenia, które były kolejno ścigane w postępowaniu sektorowym i postępowaniu w sprawach konkurencji, wydają się być związane z ochroną innego interesu prawnego i z ustawodawstwem mającym inny cel. To jednak powinien ustalić i potwierdzić belgijski sąd.
Po pierwsze, jeśli chodzi o chroniony interes prawny, doprowadzenie do liberalizacji niektórych, wcześniej monopolistycznych rynków wynika z innej logiki niż ciągła i horyzontalna ochrona konkurencji. Po drugie, jest to również oczywiste w odniesieniu do niepożądanych skutków, których karanie każdego z wykroczeń ma na celu zapobieżeniu ich występowania. Jeżeli celem jest liberalizacja sektora, to potencjalna szkoda wyrządzona konkurencji na rynku wyższego lub niższego szczebla niekoniecznie jest kwestią, którą ramy regulacyjne muszą obejmować. Z drugiej strony, nadużycie pozycji dominującej, którego skutkiem jest zakłócenie konkurencji na rynku wyższego lub niższego szczebla w stosunku do przedsiębiorstwa dominującego jest w dużym stopniu objęte regułami ochrony konkurencji.
W sprawie Nordzucker i inni, Rzecznik Generalny potwierdził, że ujednolicony test wynikający z zasady ne bis in idem powinien być stosowany również w szczególnej dziedzinie prawa konkurencji. Jego zdaniem to, czy prawo konkurencji UE i krajowe prawo konkurencji chronią ten sam interes prawny należy ustalić poprzez zbadanie konkretnych zastosowanych przepisów. Wiąże się to z oceną czy przedmiotowe przepisy krajowe odbiegają od przepisów unijnych. Jeżeli organy ochrony konkurencji dwóch państw członkowskich stosują unijny zakaz porozumień ograniczających konkurencję oraz odpowiedni przepis krajowego prawa konkurencji, wówczas chronią one ten sam interes prawny.
Ponadto, okoliczność, że krajowy organ ochrony konkurencji uwzględnił eksterytorialne skutki danego zachowania antykonkurencyjnego we wcześniejszej decyzji, pod warunkiem, że był do tego uprawniony na mocy prawa krajowego, ma znaczenie dla zbadania możliwości zastosowania zasady ne bis in idem w postępowaniu prowadzonym w późniejszym czasie. Zasada ne bis in idem zapisana w Karcie uniemożliwia krajowemu organowi ochrony konkurencji lub sądowi nakładanie sankcji za zachowanie antykonkurencyjne, które było już przedmiotem wcześniejszego postępowania zakończonego ostateczną decyzją wydaną przez inny krajowy organ ochrony konkurencji. Zakaz ten ma zastosowanie jednak tylko w takim zakresie, w jakim czasowy i geograficzny zakres przedmiotu obu postępowań jest taki sam.
Komunikat prasowy nr 153/21 z 2 września 2021 r., Opinia Rzecznika Generalnego TSUE w sprawach C-117/20 Bpost i C-151/20 Nordzucker i inni.
Redakcja Portalu Skarbiec.biz
