Portal Skarbiec.Biz | Biblioteczka inwestora | Psychologia procesu inwestycyjnego
Piotr Zielonka
Chcesz założyć rachunek maklerski? Kliknij TUTAJ.
Pułapka dostępności (availability heuristic)
[Warszawa, 09.06.2007] Jako wprowadzenie do omówienia pułapki dostępności zadamy czytelnikom następujące pytanie: czy rocznie w Polsce notuje się więcej zabójstw czy samobójstw. Większości z nas wydaje się, że liczba notowanych zabójstw znacznie przekracza liczbę samobójstw. Fakty zaś mówią co innego: samobójstw jest znacznie więcej. Dlaczego więc mamy tak mylne przekonanie?
Przede wszystkim ze względu na większą dostępność informacji dotyczących zabójstw od informacji dotyczących samobójstw. Media konsekwentnie i wyraziście przekazują szczegóły dotyczące popełnionych zbrodni, rzadko kiedy omawiają szczegóły samobójstw. Mamy więc wrażenie, że zabójstwa są wiele powszechniejsze.
Stephan (1999) wyróżnia kilka rodzajów dostępności:
– dostępność oparta na doświadczeniu,
– dostępność związana z pamięcią, oraz
– dostępność związana z wyobraźnią.
Dostępność oparta na doświadczeniu oznacza, że ludzie posiadają większe zaufanie do tego co wcześniej widzieli lub o czym słyszeli. Ignorują przy tym fakt, że próba, z którą mieli do czynienia nie jest ani reprezentatywna, ani dostatecznie duża. Jeśli zapytamy aktywnego inwestora giełdowego, ile gospodarstw domowych posiada akcje, a bezrobotnego ilu ludzi utrzymuje się z zasiłku w obu przypadkach otrzymamy prawdopodobnie zawyżone wartości.
Dostępność związana z pamięcią zależy od łatwości z jaką wcześniej zapamiętane rzeczy mogą być przywołane. Ten rodzaj dostępności ma związek z następującymi czynnikami: stopień uwagi podczas percepcji, wyjątkowość doznanego wrażenia, gwałtowność doznanego wrażenia, wcześniejsze zaznajomienie się tematyką, której dotyczą zapamiętywane bodźce, bliskość czasowa i przestrzenna. Im większe wartości przyjmują wymienione wyżej czynniki, tym silniejszy pozostaje ślad w pamięci i tym większa dostępność.
Stephan (1999) zademonstrował działanie heurystyki dostępności w eksperymencie na niemieckich inwestorach. Pierwsza część eksperymentu polegała na wyróżnieniu spośród kilkudziesięciu spółek takich, które z łatwością rozpoznawane są przez inwestorów oraz takich, które są raczej mało znane. Stworzono listę, na której ilość spółek znanych była taka sama jak nieznanych. W drugiej części eksperymentu odczytywano nazwy wszystkich spółek z listy, przy każdej dodając, czy przynosi ona zyski czy straty. Za pierwszym razem przypisano zyski większości spółek, z tym że dotyczyły one głównie spółek znanych. Za drugim razem również przypisano zyski większości spółek, ale tym razem dotyczyły one głównie spółek nieznanych. Badanych inwestorów pytano, ile wynosiła całkowita ilość spółek przynoszących zyski w pierwszym i w drugim przypadku. Okazało się, że inwestorzy w pierwszym przypadku uznali, że większość spółek z listy jest zyskowna, natomiast w drugim twierdzili, że większość spółek przynosi straty. Wyraźnie lepiej zapamiętywali wyniki finansowe znanych im spółek i one stanowiły o ostatecznym wrażeniu.
Tversky i Kahneman (1982) pytali badane przez siebie osoby na ile sposobów ze zbioru 10 akcji można utworzyć portfel składający się z dwóch akcji, a na ile sposobów portfel składający się z ośmiu akcji. Badani udzielili następujących średnich odpowiedzi: 70 w pierwszym przypadku i 20 w drugim. Tymczasem odpowiedź jest identyczna w obu przypadkach i wynosi 45. Autorzy wyjaśniają to zjawisko w ten sposób, że dużo łatwiej wyobrazić sobie różne portfele składające się z dwóch akcji niżz ośmiu.
French & Poterba (1991), Grinblatt & Koleharju (1999) oraz Huberman (2001) odkryli, że inwestorzy chętniej kupują akcje firm, które znają, które mają siedziby w ich sąsiedztwie, etc. Wytłumaczenie tego zjawiska mogą nasunąć Tversky & Heath (1991), którzy zauważyli, że ludzie uważają znane im rodzaje hazardu za mniej ryzykowne, niż nieznane.
Fragment pracy Piotra Zielonki "Czym są finanse behawioralne, czyli krótkie wprowadzenie do psychologii rynków finansowych" (Warszawa, lipiec 2003 r.). Praca ukazała się w ramach serii wydawniczej "Materiały i Studia" Narodowego Banku Polskiego, gdzie publikowane są opracowania, będące efektem badań pracowników Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych oraz autorów z innych departamentów Narodowego Banku Polskiego, jak również uczelni oraz instytucji finansowych. Dotyczą one ważnych, z punktu widzenia teorii i praktyki, problemów związanych z bankowością i polityką pieniężną. Czasopismo ukazuje się w języku polskim. Wybrane numery dostępne są również w języku angielskim. Rozprowadzane jest bezpłatnie.
Ponadto, praca Zielonki stanowiła rozbudowaną wersję jednego z rozdziałów przyszłego podręcznika pt. "Psychologia ekonomii".
