Bitwa o ograniczenia i obowiązki
[29.05.2014] Do biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają skargi klientów banków, w których wskazują, że zarówno podczas egzekucji administracyjnej, jak i sądowej banki dokonują blokady na wszystkich rachunkach bankowych.
Do biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają skargi klientów banków, w których wskazują, że zarówno podczas egzekucji administracyjnej, jak i sądowej banki dokonują blokady na wszystkich rachunkach bankowych dłużnika do wysokości egzekwowanej kwoty, nawet jeżeli na jednym rachunku znajdują się wystarczające środki na pokrycie długu.
Blokada każdego rachunku w przypadku egzekucji sądowej, jak i administracyjnej powoduje wstrzymanie przez banki wypłat ze wszystkich rachunków i tym samym ogranicza dostęp dłużnika do znacznie wyższych środków niż egzekwowana wierzytelność. Innymi słowy – im więcej rachunków bankowych posiada dłużnik, tym wyższa kwota zostaje zablokowana.
Jak podkreśliła Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO) w piśmie do prezesa Związku Banków Polskich, dodatkową uciążliwością jest również fakt, że zwolnienie blokady na wszystkich rachunkach bankowych nie następuje automatycznie po przekazaniu dochodzonej kwoty do organu egzekucyjnego, lecz trwa nawet miesiąc. W konsekwencji przez cały ten okres dłużnik nie może korzystać z zablokowanych pieniędzy.
Co mówią przepisy?
Podstawą prawną zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego w razie egzekucji administracyjnej (prowadzonej przez ZUS albo urząd skarbowy) jest art. 81 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym zajęcie wierzytelności jest skuteczne w odniesieniu do rachunków bankowych dłużnika prowadzonych przez bank niezależnie od tego, czy organ egzekucyjny wskazał w zawiadomieniu o zajęciu numery tych rachunków.
Oznacza to, że w przypadku braku określenia rachunków bankowych zajęcie wierzytelności może obejmować wszystkie konta bankowe. W sytuacji zaś, gdy organ egzekucyjny określi w zawiadomieniu rachunek bankowy, istnieją wątpliwości, czy dochodzi wówczas do zajęcia pozostałych rachunków. W praktyce więc zdarzają się przypadki, że pomimo wskazania konkretnego numeru rachunku bankowego zajęcie wywołuje skutek także wobec pozostałych rachunków zobowiązanego prowadzonych przez bank zawiadomiony o zajęciu.
Jeśli natomiast chodzi o egzekucję sądową i art. 889 Kodeksu postępowania cywilnego, RPO wskazała, że w sytuacji gdy nie został wskazany numer rachunku bankowego, zajęcie obejmie wszystkie rachunki dłużnika prowadzone przez bank, do którego skierowano zajęcie. W przypadku jednak przedstawienia konkretnego numeru rachunku zajęciu ulega jedynie wierzytelność z tego rachunku, natomiast inne rachunki są wolne od zajęcia.
W opinii RPO interpretacja i stosowanie wskazanych wyżej przepisów powoduje ryzyko zajęcia wyższych środków niż egzekwowana wierzytelność. Zdaniem prof. Ireny Lipowicz nie może dochodzić do sytuacji, w których obywatelom blokuje się dostęp ponad dochodzoną kwotę w postępowaniu egzekucyjnym, zwłaszcza jeżeli na jednym z rachunków znajdują się wystarczające środki. Jest to szczególnie rażące w przypadku, gdy dochodzona wierzytelność stanowi znaczną kwotę, a dłużnik posiada kilka rachunków bankowych.
W rezultacie RPO zwróciła się do prezesa Związku Banków Polskich o zajęcie stanowiska w tej sprawie.
Stanowisko prezesa ZBP
W odpowiedzi na pismo RPO prezes Związku Banków Polskich stwierdził, że w sytuacji gdy stan środków na jednym z rachunków bankowych dłużnika/zobowiązanego pozwala na efektywną realizację zajęcia, banki zajmują środki tylko na tym rachunku do kwoty określonej w zawiadomieniu komornika. Ewentualne odstępstwa od wskazanego sposobu postępowania mają charakter przejściowy i krótkotrwały, ponieważ wobec zasady wynikającej z art. 81 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zajęcie rachunku bankowego z mocy tego przepisu jest skuteczne wobec wszystkich rachunków zobowiązanego prowadzonych przez bank.
W konsekwencji dokonane zajęcie wszystkich rachunków dłużnika jest weryfikowane przez bank w dniu zajęcia. Jak podkreślił prezes ZBP, w przypadku zajęcia wszystkich rachunków banki dążą do jak najszybszego usunięcia tego stanu i doprowadzenia do zapewnienia możliwości dysponowania przez klienta środkami ponad wysokość zajętej wierzytelności. Dodał, że środowisko bankowe sygnalizuje zagadnienia, których minimalizacja mogłaby wpłynąć na polepszenie obsługi zajęć egzekucyjnych. Pierwszą kwestią jest praktyka wysyłania zawiadomień o zajęciu do wszystkich banków, co może prowadzić do przejściowego uniemożliwienia korzystania ze środków pieniężnych w zwielokrotnionej wysokości, niż wynika to ze wskazanej w zawiadomieniu wysokości zajętej wierzytelności.
Prezes ZBP stwierdził, że wobec braku elektronicznego systemu do realizacji zajęć egzekucyjnych (projekt zmian Kodeksu postępowania cywilnego znajduje się wciąż na etapie projektu rządowego) nie jest możliwe zarówno prawne, jak i praktyczne zweryfikowanie, czy zajęcie rachunków dłużnika w jednym tylko banku wystarczyłoby na zaspokojenie tytułu egzekucyjnego.
Drugim obszarem, którego usprawnienie przyczyniłoby się do szybszego uwalniania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych klientów i zapewnienia utrzymania zajęcia rachunku przez banki jedynie przez okres niezbędny do realizacji celu postępowania egzekucyjnego, jest poprawa terminowości wysyłania do banków przez organy egzekucyjne informacji o uchyleniu zajęć egzekucyjnych. W praktyce proces przekazywania informacji przez organy egzekucyjne odbywa się z opóźnieniem bądź też do banków nie wpływa w ogóle informacja o uchyleniu zajęcia/zaspokojeniu wierzyciela. Kolejna kwestia dotyczy jak najprecyzyjniejszego oznaczania dłużnika.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, wystarczające jest oznaczenie dłużnika poprzez podanie danych zawartych w tytule wykonawczym, czyli w przypadku dłużnika będącego osobą fizyczną – jego imienia i nazwiska. Banki, otrzymując zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego, powinny tym samym dokonać zajęcia środków na rachunkach bankowych dłużników o tożsamych danych osobowych. Wyższy stopień szczegółowości identyfikacji dłużników w przekazywanych bankom zawiadomieniach o zajęciach przyczyniłby się do dokonywania zajęć rachunków bankowych klientom, których egzekucja w istocie dotyczy.
Prezes ZBP dodał, że te zagadnienia będą przedmiotem jego rozmów z Ministerstwem Finansów. Posłowie proponują zmiany w procedurze egzekucji z bankowego tytułu egzekucyjnego.
Tymczasem do Sejmu trafi ł projekt zmian w Prawie bankowym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego, który ma na celu zwiększenie praw klientów banków przed konsekwencjami złożenia pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji.
Obecnie obowiązujące przepisy Prawa bankowego nie regulują obowiązków informacyjnych banku wobec konsumentów, jak również przedsiębiorców, ani ich zakresu w kwestii składania pisemnych oświadczeń o poddaniu się egzekucji, gdy nie zostali we właściwy sposób poinformowani o skutkach jego złożenia. Także przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: kpc) nie zawierają upoważnienia dla sądu do badania, czy i w jaki sposób bank wypełnił wobec kontrahenta obowiązek informacyjny dotyczący skutków poddania się egzekucji bankowej na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego.
W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnego sąd bada jedynie, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności.
Zmiany w Prawie bankowym
Złożony w Sejmie poselski projekt zmian w Prawie bankowym przewiduje, że bank będzie miał obowiązek, przed zawarciem umowy, zamieścić w treści składanego oświadczenia pouczenie o skutkach wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego. Bank będzie miał także obowiązek poinformowania dłużnika o zamiarze złożenia do sądu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.
Modyfikacja procedury przed sądem
Projekt przewiduje też zmiany w kpc w zakresie procedury nadania przez sąd klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 7862 kpc sąd w prowadzonym postępowaniu o nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu bada, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej (m.in. udzielanie pożyczek lub kredytów, udzielanie i potwierdzanie poręczeń) dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności.
Oświadczenie o poddaniu się egzekucji powinno określać kwotę, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności. Przedłożony przez wierzyciela tytuł egzekucyjny zawiera określenie banku, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia. Po zmianach sąd będzie musiał dodatkowo sprawdzić, czy bank dopełnił wobec dłużnika obowiązki informacyjne dotyczące zawieranej umowy i skutków poddania się egzekucji bakowej na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego.
W obecnym stanie prawnym przepisy nie przewidują doręczenia przez sąd dłużnikowi postanowienia o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Dłużnik ma prawo do wniesienia zażalenia dopiero z chwilą doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji przez komornika. Projekt wprowadza dla dłużnika bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu sąd nadał klauzulę wykonalności, prawo do wniesienia zażalenia po doręczeniu przez sąd tego postanowienia.
Aktualnie egzekucja wszczęta przez bank na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu została nadana klauzula wykonalności, podlega zawieszeniu przez sąd wyłącznie na wniosek dłużnika. Po zmianach komornik będzie miał obowiązek zawieszenia z urzędu postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, jeżeli dłużnik wniósł, spełniające wymogi formalne, żądanie pozbawienia tego tytułu wykonalności w całości lub części.
Ponadto oświadczenia o poddaniu się egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, podpisane przez osobę dokonującej z bankiem określonej czynności bankowej przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji ustawy, zostaną uzupełnione o pouczenie o skutkach wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.
Zgodnie z założeniami omawiana nowelizacja wejdzie w życie w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia, natomiast ze względu na konieczność przygotowania się sądów i pracowników sądów do zmian związanych z nadaniem klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu zmiany w kpc wejdą w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia projektowanej nowelizacji.
Aneta Mościcka
Treści dostarcza Gazeta Bankowa
