Zgubiony weksel – co teraz?
[21.08.2015] Przedwojenny polski ustawodawca charakteryzował się niezwykłą przenikliwością. Dowodem dla tak postawionej tezy jest to, że prawie 80 lat po przyjęciu ustawy – prawo wekslowe, funkcjonuje ona w polskim porządku prawnym w prawie niezmienionym kształcie.
Uwagi wstępne
Przedwojenny polski ustawodawca charakteryzował się niezwykłą przenikliwością. Dowodem dla tak postawionej tezy jest to, że prawie 80 lat po przyjęciu ustawy – prawo wekslowe, funkcjonuje ona w polskim porządku prawnym w prawie niezmienionym kształcie. Jest to jeden z niewielu przykładów rzeczywistej realizacji postulatu stałości i pewności rodzimego prawa.
Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 roku – prawo wekslowe (Dz. U. z dnia 11 maja 1936 roku) jest przy tym żywym pomnikiem polskiej sztuki legislacyjnej. O jakości i precyzji zawartych w niniejszej ustawie uregulowań świadczy to, iż stosowanie niniejszej ustawy w 2015 roku, czyli w zupełnie innym świecie (czy to pod względem postępu technologicznego, zmiany uwarunkowań społecznych czy powszechności posługiwania się wekslami w obrocie handlowym) nie nastręcza większych trudności. Można powiedzieć, że międzywojenni twórcy prawa wekslowego zaproponowali rozwiązania rzeczywiście funkcjonalne dla nowoczesnej gospodarki wolnorynkowej.
Mając powyższe na uwadze, warto zwrócić uwagę na bardziej techniczny, choć równie doniosły aspekt prawa wekslowego, tj. na zasady postępowania w przypadku zaginięcia weksla. Przepisy odnoszące się do poruszanej kwestii zamieszczono w dziale XVI tytułu pierwszego (czyli w art. 96 – 100) ustawy prawo wekslowe.
Umorzenie
Z uwagi na to, że weksel jest papierem wartościowym, jego zaginięcie może przysporzyć istotnych problemów związanych z możliwością realizacji praw wyrażonych w jego treści. Wynika to głównie z tego, że realizacja praw majątkowych z weksla wymaga jego przedłożenia (co wynika z przepisów prawa wekslowego). Polski ustawodawca przewidując możliwość utraty przez uprawniony podmiot omawianego papieru wartościowego przewidział określony tryb postępowania w celu odzyskania przez zainteresowanego możliwości realizacji swoich praw. Mowa tu o umorzeniu weksla – czyli o uzyskaniu orzeczenia sądu zastępującego pozbawiony mocy prawnej weksel.
Zaginięcie weksla, czyli jego zgubienie, kradzież, zniszczenie lub uszkodzenie w stopniu uniemożliwiającym ustalenie jego istotnej treści, stanowi podstawę dla wystąpienia z żądaniem uznania weksla za umorzony. Organem właściwym do orzeczenia umorzenia weksla jest sąd rejonowy miejsca płatności weksla. Zgodnie z treścią uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 roku (sygn. akt CZP III 98/09) legitymowanym do żądania umorzenia weksla jest jedynie ten, kto wekslem władał w chwili jego zaginięcia (czyli zarówno posiadacz weksla – np. remitent, jak i dzierżyciel weksla – np. przechowawca). Nieuzasadnione jest w świetle brzmienia art. 96 prawa wekslowego żądanie umorzenia weksla znajdującego się w posiadaniu osoby znanej uprawnionemu. W takim przypadku uprawniony powinien posłużyć się roszczeniem o wydanie weksla.
We wniosku należy podać istotną treść weksla oraz uprawdopodobnić jego utratę, jak również interes prawny, który uzasadnia żądanie umorzenia (art. 96 zd. 2). Żądający umorzenia weksla powinien także wskazać wszystkich dłużników wekslowych, z uwagi na to, iż zarówno o wszczęciu postępowania, jak i o jego wyniku sąd zawiadomi trasata, a w przypadku weksla własnego – wystawcę i wszystkich wskazanych dłużników wekslowych(1). Postępowanie w sprawie umorzenia weksla toczy się w trybie nieprocesowym.
Umorzeniu podlegają również wtóropisy oraz odpisy weksla, o ile figurowały na nich oryginalne podpisy dłużników. Można również żądać umorzenia blankietów wekslowych(2). W literaturze przedmiotu jak i w orzecznictwie dominuje pogląd o dopuszczalności umarzania weksli in blanco.
Zgodnie z art. 96 zd. 3: "Sąd przez ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wezwie posiadacza zaginionego wekslu do zgłoszenia się w ciągu sześćdziesięciu dni i do okazania wekslu sądowi". Jeżeli w ciągu wyznaczonego terminu, nikt nie zgłosi się z wekslem, sąd wyda orzeczenie, uznające weksel za umorzony. Zgodnie z art. 100, orzeczenie sądu uznające weksel za umorzony staje się podstawą dochodzenia wszelkich praw z weksla. Od chwili umorzenia weksla przestaje on być papierem wartościowym, w związku z czym wierzyciel wekslowy traci prawo do wykonywania swoich uprawnień na podstawie umorzonego weksla(3).
Jeżeli natomiast posiadacz wekslu zgłosi się przed wydaniem orzeczenia, sąd umorzy dalsze postępowanie po przesłuchaniu interesownych i po okazaniu wekslu żądającemu umorzenia (art. 96 zd. 6). W tym przypadku weksel nie zostanie umorzony.
Na własne niebezpieczeństwo
Zgodnie z treścią art. 97 prawa wekslowego: "Dłużnik wekslowy i trasat, który po otrzymaniu zawiadomienia o wszczęciu postępowania płaci weksel, czyni to na własne niebezpieczeństwo; wolno mu jednak sumę wekslową złożyć do depozytu sądowego miejsca płatności i zwolnić się przez to z zobowiązania."
Inną możliwość zwolnienia się dłużnika wekslowego z zobowiązania poprzez złożenie sumy wekslowej do depozyty sądowego w trakcie trwania postępowania o umorzenie weksla przewiduje art. 98. Zgodnie z nim: "Po ogłoszeniu wezwania o okazanie wekslu i po terminie jego płatności, żądający umorzenia może domagać się od akceptanta złożenia sumy wekslowej do depozytu sądowego albo zapłaty za zabezpieczeniem; prawo wyboru służy dłużnikowi. Złożenie do depozytu zwalnia i w tym przypadku z zobowiązania".
Art. 99 prawa wekslowego przewiduje regulację umożliwiającą przeprowadzenie zwrotnego poszukiwania przeciw wystawcy oraz indosantom w trakcie trwania postępowania o umorzenie weksla. Zwrotne poszukiwanie jest możliwe o tyle, o ile akceptant, a w braku przyjęcia trasat, pomimo wezwania nie złoży sumy wekslowej do depozytu sądowego, ani nie dokona zapłaty za zabezpieczeniem. Odmowę należy stwierdzić protestem na podstawie odpisu weksla.
Weksel własny
Przepisy regulujące kwestię umarzania weksli zostały zamieszczone w dziale XVI tytułu pierwszego ustawy. Tym samym tryb postępowania w przypadku zgubienia weksla odnosi się bezpośrednio do weksli trasowanych. Nie oznacza to jednak tego, że w przypadku weksli własnych ustawodawca przewidział jakiś inny tryb postępowania.
Zgodnie z treścią art. 103 tiret 13 ustawy do weksli własnych stosuje się przepisy o wekslach trasowanych, o ile konkretne przepisy nie stoją w sprzeczności z istotą weksla własnego i dotyczą (m.in.) weksli zaginionych. Przypadkiem w którym należy dokonać pewnej modyfikacji treści normy z uwagi na dyspozycję przepisu art. 103 (tiret 13) będzie art. 99 ustawy. Zatem, w przypadku zwrotnego poszukiwania w toku postępowania o umorzenie weksla własnego (przy zachowaniu wszelkich ustawowych warunków), możliwym będzie przeprowadzenie poszukiwania zwrotnego jedynie wobec indosantów. Natomiast, w przypadku umarzania weksla trasowanego, możliwe jest przeprowadzenie poszukiwania zwrotnego zarówno wobec indosantów, jak i wystawcy weksla.
autor:
Tomasz Gołowienko, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska
(1) I. Heropolitańska, Komentarz do art. 96 ustawy – Prawo wekslowe [w:] Prawo wekslowe i czekowe. Praktyczny komentarz, LEX 2011.
(2) Tamże.
(3) Tamże.
Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni
