Skutki podatkowe nabycia i zbycia udziałów spółki kapitałowej za gotówkę
[24.03.2015] Co do zasady, na gruncie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej ustawa o PDOP) transakcja nabycia udziałów spółki kapitałowej, na dzień nabycia, nie rodzi po stronie nabywcy skutków podatkowych.
Spółka nie rozpoznaje w tym zakresie przychodu podatkowego a kwalifikacja po stronie kosztów uzyskania przychodów (wydatków obejmujących nabycie udziałów) zostaje odroczona w czasie – do dnia zbycia udziałów. Przychód podatkowy w wysokości nominalnej wartość udziałów powstaje bowiem tylko wtedy, gdy udziały zostaną objęte w zamian za wkład niepieniężny (aport) w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część (art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy o PDOP).
Jak wskazano powyżej przychód (dochód) podatkowy z tytułu zbycia udziałów jest rozpoznawany na gruncie ustawy o PDOP nie na dzień nabycia lecz zbycia udziałów. W tym zakresie również wydatki na nabycie (objęcie) udziałów będą stanowiły koszty uzyskania przychodów dopiero w momencie ich zbycia. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o PDOP nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków na objęcie lub nabycie udziałów albo wkładów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, a także wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych; wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia tych udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, w tym z tytułu wykupu przez emitenta papierów wartościowych, a także z odkupienia albo umorzenia tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych, z zastrzeżeniem ust. 7e.
Na gruncie przywołanej regulacji przez wydatki na nabycie udziałów należy rozumieć przede wszystkim cenę nabycia akcji ale także wydatki bezpośrednio związane z nabyciem udziałów, bez poniesienia których skuteczne ich nabycie nie byłoby możliwe. Jak potwierdza orzecznictwo sądowo administracyjne (przykładowo prawomocne orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku sygn. I SA/Bk 84/12 z dnia 9 maja 2012 r.) o bezpośredniości wydatków świadczy to, że podatnik przy nabyciu udziałów nie może ich uniknąć.
Wydatkiem na nabycie udziałów w rozumieniu analizowanego uregulowania nie jest wyłącznie cena, którą spółka uiści nabywając udziały (tożsamo Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku sygn. I SA/Gl 730/12 z dnia 8 stycznia 2013 r.), są to też wydatki, bez których nie byłoby możliwe skuteczne nabycie udziałów tj. koszty wyceny akcji, opłaty notarialne, podatek od czynności cywilnoprawnych czy opłata skarbowa.
Wątpliwość może budzić, kwalifikacja do kosztów uzyskania przychodów, wydatków obejmujących usługi doradcze i prawne, przeprowadzenia due diligence, badań rynkowych itp. Nie są to bowiem wydatki bezpośrednio warunkujące nabycie udziałów. Tym samym do wydatków na nabycie udziałów a obejmujących usługi doradztwa (finansowego, prawnego czy podatkowego) nie znajdzie zastosowania przepis art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o PDOP. Należy bowiem wskazać, że ich poniesienie nie jest bezwzględnym warunkiem nabycia udziałów.
Tym samym wydatki te jako mające związek nie bezpośredni a pośredni z osiąganym przychodem ze zbycia udziałów będą mogły po spełnieniu ogólnych przesłanek potrącalności regulowanych art. 15 ust. 1 ustawy o PDOP zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. W tym zakresie, możliwym pozostaje przyjęcie, że koszty nabycia usług doradczych dotyczące nabywania udziałów jako pośrednie koszty uzyskania przychodów będą kwalifikowane do kosztów uzyskania przychodów w momencie ich poniesienia (zgodnie z art. 15 ust. 4d i 4e ustawy o PDOP).
Powyższa kwalifikacja oznacza, że wydatki tego rodzaju zostaną potrącone na bieżąco a nie dopiero w momencie zbycia udziałów jako koszty bezpośrednio związane z ich nabyciem. Powyższe stanowisko potwierdzają również organy podatkowe, przykładowo Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z dnia 20 września 2013 r. sygn. ILPB3/423-294/13-2/AO czy Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacji z dnia 16 listopada 2012 r. sygn. ITPB3/423-467/12/DK).
Końcowo należy również zwrócić uwagę na ustalenie ceny sprzedaży udziałów, która przyjęta poniżej ceny rynkowej nie pozostanie bez wpływu na skutki podatkowe po stronie nabywcy udziałów. Na gruncie ustawy o PDOP wartość praw (udziałów) nabytych częściowo odpłatnie stanowi przychód podatnika (art. 12 ust. 5a ustawy o PDOP). Przychodem jest różnica między wartością praw (udziałów), ustaloną według zasad określonych w ust. 5, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.
Zgodnie z art. 12 ust. 5 ustawy o PDOP wartość otrzymanych rzeczy lub praw, w tym otrzymanych nieodpłatnie, określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie (tu: w warunkowej umowie sprzedaży udziałów) znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, organ podatkowy wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej.
W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. Jeżeli wartość określona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi zbywający (art. 14 ust. 3 ustawy o PDOP).
Tym samym należy wskazać, na skutki podatkowe obejmujące ryzyko nabywcy związane z nieprawidłowym ustaleniem ceny nabycia udziałów. W przypadku bowiem nabycia udziałów za cenę ustaloną poniżej ich ceny rynkowej po stronie nabywcy powstanie ryzyko związane z rozpoznaniem przychodu (określenia przez organy podatkowe prawidłowej wartości rynkowej udziałów i ustalenia przychodu jako różnicy pomiędzy ceną nabycia a wartością rynkową udziałów).
Po stronie zbywcy, przychodem z odpłatnego zbycia praw majątkowych (udziałów) jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Jeżeli jednak cena bez uzasadnionej przyczyny będzie znacznie odbiegała od wartości rynkowej udziałów, również po stronie zbywcy powstanie ryzyko określenia przychodów przez organ podatkowy w wysokości wartości rynkowej udziałów (art. 14 ustawy o PDOP). W tym zakresie wartość rynkową udziałów określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie prawami tego samego rodzaju i gatunku.
Tomasz Musialski
Konsultant Podatkowy w Dziale Podatków Bezpośrednich ECDDP
Treści dostarcza: ECDDP sp. z o.o.
