Zakaz konkurencji z art. 56 k.s.h.

Zakaz konkurencji z art. 56 k.s.h.

[13.10.2015] Oczywistym jest, że efektywność współpracy gospodarczej jest w istotnym stopniu zdeterminowana przez poziom zaangażowania osób współdziałających.

Uwagi wstępne

Oczywistym jest, że efektywność współpracy gospodarczej jest w istotnym stopniu zdeterminowana przez poziom zaangażowania osób współdziałających. Trudno również wyobrazić sobie owocną współpracę w sytuacji w której osoby zainteresowane dążą do osiągnięcia konkurencyjnych względem siebie celów. W logikę działania podmiotów funkcjonujących na rynku wpisana jest konkurencja, nierzadko zaciekła i bezkompromisowa. Oznacza to, że istotnego znaczenia dla całego obrotu gospodarczego nabiera konieczność takiego ukształtowania zasad prowadzenia zorganizowanej działalności handlowej, by współpracujący ze sobą partnerzy mieli pewność co do lojalnego postępowania swoich wspólników w interesach. Ustawodawca, kierując się zasygnalizowanymi powyżej kwestiami, uznał za uzasadnione wprowadzenie do systemu prawnego normy która ustanawia zakaz prowadzenia przez wspólnika wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki.  

Podstawowa regulacja niniejszej problematyki (w odniesieniu do spółek jawnych, a przez odesłania ustawowe również do innych spółek osobowych) zawarta została w art. 56 ustawy z dnia 15 września 2000 roku (Dz. U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) kodeks spółek handlowych (dalej jako: ksh). Należy mieć jednak na uwadze to, że zakazy konkurencji nie stanowią wyłącznej domeny prawa handlowego – zakazy konkurencji przewidują chociażby przepisy art. 7646 kodeksu cywilnego (możliwość ograniczenia działalności konkurencyjnej agenta), czy art. 1011 – 1014 kodeksu pracy (pracowniczy zakaz konkurencji).

Podstawowa regulacja

Zgodnie z art. 56 § 1 ksh "Wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki". Ta dość syntetyczna formuła stanowi jedną z ważniejszych reguł funkcjonowania wspólników spółek jawnych (i przez odesłania także innych spółek osobowych). Uwagę zwraca szeroki zakres zakazu konkurencji. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że norma z art. 56 § 1 ksh zakazuje wspólnikowi podjęcia działalności o charakterze konkurencyjnym wobec spółki. Z uwagi jednak na to, że przedmiotowy przepis zakazuje każdej ("wszelkiej") działalności sprzecznej z interesami spółki, to zakres zakazu konkurencji jest zdecydowanie szerszy. Dotyczy on bowiem także podjęcia przez wspólnika działań, które mimo że nie noszą znamion działalności o charakterze konkurencyjnym godzą w interesy spółki(1).

Innymi słowy wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od podejmowania wszelkiej aktywności która może wywołać niekorzystne skutki dla spółki. Wyznaczony tym przepisem obowiązek lojalności wspólników odnosi się do wszystkich wspólników w spółce i ma na celu ochronę interesów spółki. Oczywiście, za sprzeczne z interesami spółki należy uznać uczestnictwo w spółkach lub innych podmiotach gospodarczych, które są konkurentami spółki. Konkurencyjne są natomiast te spółki które prowadzą działalność tego samego rodzaju i na tym samym relewantnym rynku(2).

Pomocne, w zakresie ustalenia tego czy dane podmioty są wobec siebie konkurencyjne, mogą okazać się przepisy ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku (Dz. U. nr 50, poz. 331 z późn. zm.) o ochronie konkurencji i konsumentów, w tym zwłaszcza art. 4 przywołanej ustawy. Należy zatem stwierdzić, że do naruszenia zakazu z art. 56 § 1 ksh nie dojdzie w przypadku w którym wspólnik spółki jawnej zajmującej się produkcją spożywczą będzie jednocześnie wspólnikiem spółki działającej w innym województwie a zajmującej się organizacją imprez sportowych.

W literaturze przedmiotu podkreśla się dyspozytywność niniejszej regulacji. Jednakże, zwraca się również uwagę na to, że niedopuszczalna jest możliwość całkowitego i generalnego uchylenia w umowie czy też uchwale wspólników statuowanego tym przepisem zakazu konkurencji. Słusznie zwraca się uwagę, że pomimo względnie obowiązującego charakteru przepisu swoboda stron w zakresie kształtowania treści umowy w tej kwestii jest istotnie ograniczona przez art. 3531 kodeksu cywilnego(3). Niebagatelne znaczenie ma w tym zakresie regulacja art. 56 § 2 ksh, zgodnie z którą "wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki". Wskazane w przywołanym przepisie przykłady naruszenia zakazu konkurencji nie stanowią zamkniętego katalogu ("w szczególności").

Wspólnik zobowiązany jest do powstrzymania się od podejmowania wszelkich innych form działań konkurencyjnych niż wymienione przez ustawodawcę, np. prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej. Dopuszczalne jest umowne określenie przykładowych działań, które wspólnicy będą uznawać za działalność konkurencyjną wobec spółki(4).

Ustawodawca dopuszcza możliwość wyrażenia zgody przez wspólników w kwestii prowadzenia przez ich partnera działalności konkurencyjnej. Z uwagi na to, że ustawodawca nie wskazał żadnej szczególnej formy wyrażenia przez wspólników zgody na prowadzenie przez jednego z nich działalności konkurencyjnej, należy przyjąć, że właściwa będzie jakakolwiek forma przewidziana prawem. Oznacza to, że wyrażenie zgody w formie ustnej jest jak najbardziej dopuszczalne. Co więcej, ustawodawca dopuszcza udzielenie zgody domniemanej. Innymi słowy, w sytuacji w której z okoliczności konkretnego przypadku wynika, że pozostali wspólnicy akceptują to, że wspólnik (nawet bez formalnego wyrażenia zgody) podejmuje działalność konkurencyjną, można przyjąć, że wyrazili oni zgodę na podejmowanie przez niego takiej działalności.

Zakaz konkurencji wiąże wspólnika przez okres uczestnictwa w spółce. Jednakże, nic nie stoi na przeszkodzie temu, by wspólnicy umówili się, że zakaz konkurencji będzie obowiązywał przez oznaczony czas po wystąpieniu wspólnika ze spółki(5).

Co istotne, naruszenie niniejszego zakazu wiąże się z określonymi konsekwencjami prawnymi. Ustawodawca stanowi bowiem, że każdy ze wspólników spółki jawnej może domagać się od innego wspólnika zaniechania działalności sprzecznej z interesami spółki bądź działalności konkurencyjnej. Może także dochodzić wydania spółce korzyści, jakie uzyskał wspólnik naruszający zakaz konkurencji lub naprawienia szkody(6) (patrz: art. 57 ksh). Zgodnie z treścią art. 63 ksh, każdy wspólnik może w takim przypadku żądać rozwiązania spółki przez sąd lub wyłączenia ze spółki wspólnika, który naruszył zakaz konkurencji.

Wybrane tezy z orzecznictwa

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 2009 roku (sygn. akt I CSK 158/09) odniósł się do kwestii ustalenia zakresu pojęcia "interes spółki". W uzasadnieniu czytamy: "(…) należy więc skłonić się do prezentowanego w piśmiennictwie poglądu, że interes spółki handlowej jest wypadkową interesów wszystkich grup jej wspólników, określaną z uwzględnieniem zastrzeżonego w umowie lub w statucie spółki wspólnego celu, do osiągnięcia którego wspólnicy zobowiązali się dążyć (…)".

Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że: "(…) pojęcie "interes spółki" jest więc ustawową ogólną formułą, której wypełnienie wymaga uwzględnienia kompromisowo rozumianej funkcji przekonań, dążeń i zachowań wszystkich grup wspólników, określonej z uwzględnieniem wspólnego celu. Interes spółki wyznaczają więc wszystkie te dążenia i zachowania wspólników, które zmierzają do osiągnięcia wspólnego celu przyświecającego jej zawiązaniu i określonego w umowie spółki lub w statucie spółki akcyjnej, w którym cel ten jest jego konstytutywnym elementem. Przyjęta wykładnia pojęcia "interesu spółki" powoduje niedopuszczalność utożsamiania go wyłącznie z interesem akcjonariusza większościowego, podobnie jak wyklucza uznanie, że działanie obronne akcjonariusza mniejszościowego zawsze podyktowane jest interesem spółki lub zostaje podjęte w obiektywnym jej interesie (…)". Wyjaśnienie Sądu Najwyższego może okazać się pomocne w identyfikacji sytuacji w których wspólnik podejmuje działania naruszające "interes spółki".

Do wartościowych wniosków doszedł Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 30 kwietnia 2013 roku (sygn. akt I ACa 157/13). Mianowicie, zdaniem Sądu: "(…) zakaz konkurencji polega na zabronieniu dokonywania wszelkich czynności, które można uznać za godzące w interesy spółki, ale tylko takich, które wiążą się z konkurencyjnym współuczestniczeniem na rynku. Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi może dotyczyć każdej formy prowadzenia działalności gospodarczej, tj. przez przedsiębiorcę jednoosobowego, w formie udziału w spółdzielni, członkostwa w organach przedsiębiorstwa państwowego, które jest konkurencyjne (…)".

Sąd Apelacyjny zwrócił również uwagę na tzw. rzeczywisty stan konkurencji: "(…) o działalności konkurencyjnej wspólnika, a zatem o zaistnieniu przesłanek z art. 56 § 2 KSH mowa jest jedynie wówczas, gdy spółka prowadzi działalność. Powództwo powinno być oddalone, gdy spółka co prawda jeszcze formalnie istnieje, ale w rzeczywistości nie funkcjonuje i nie prowadzi swych interesów. Między spółką partnerską a innym podmiotem gospodarczym, w którym uczestniczy wspólnik, musi istnieć zatem tak zwany rzeczywisty stan konkurencji. Nie wystarczy możliwość konkurowania w przyszłości. Przeciwnie, gdy spółka, choćby na skutek konfliktu w jej strukturach, ulegnie całkowitej dezorganizacji powodującej przerwanie ciągłości dotychczas wykonywanych prac zakaz konkurencji przewidziany w art. 56 § 2 KSH nie może tamować działań podejmowanych przez wspólników – choćby na własną rękę, mających na celu kontynuowanie tych prac, co też służy uchronieniu samej spółki, a następczo subsydiarnie jej wspólników, przed odpowiedzialnością za szkody i kary umowne wynikłe z niezrealizowanego zlecenia (…)".

Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 13 lutego 2014 roku (sygn. akt I ACa 752/13) wskazał, iż: "(…) samo podejmowanie działań zmierzających do likwidacji spółki, nie zwalnia wspólnika z obowiązku dbałości o interesy przede wszystkim spółki, a nie własne (…)".

autor:
Tomasz Gołowienko, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska

(1) Komentarz do art. 56 KSH [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, Legalis/el. 2015.

(2) Komentarz do art. 56 KSH [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. 1, Wyd. 3, Warszawa 2012, Legalis/el. 2015.

(3) Komentarz do art. 56 KSH [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, Legalis/el. 2015.

(4) Komentarz do art. 56 KSH [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz., Wyd. 10, Warszawa 2015, Legalis/el. 2015.

(5) Tamże.

(6) Komentarz do art. 56 KSH [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2014, Legalis/el. 2015.

Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni

Oceń ten artykuł: