Prawo wspólnika spółki jawnej do odsetek od udziału kapitałowego
[15.01.2015] Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę.
Uwagi wstępne
Pozycja wspólnika spółki osobowej istotnie różni się od pozycji wspólnika spółki kapitałowej. W szczególnie jaskrawy sposób przejawia się to na tle regulacji art. 53 ustawy z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych (Dz. U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) (dalej jako: "ksh").
Regulacja artykułu 53 ksh
Ustawodawca, w art. 53 ksh stanowi, iż "wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę".(1) Powyższy przepis statuuje prawo wspólnika do odsetek, stanowiące jedno z istotniejszych praw majątkowych przysługujących wspólnikom spółki jawnej.
Charakterystyczne jest to, że prawo wspólnika do żądania odsetek nie jest uzależnione od wyniku finansowego spółki. Wspólnik może żądać wypłaty odsetek zarówno wtedy kiedy spółka osiągnęła zysk, jak i wtedy kiedy spółka poniosła stratę. W literaturze przedmiotu podnosi się, iż prawo do odstek (stanowiące prawo do świadczenia majątkowego którego wysokość jest zależna od wysokości udziału kapitałowego), będące pozbawione elementu losowości, bo niezależne od wyniku finansowego spółki, ma charakter quasi-alimentacyjny z uwagi na zapewnienie wspólnikowi względnie stałego dochodu(2).
Racji dla takiego unormowania należy poszukiwać w całokształcie regulacji odnoszącej się do spółki jawnej – z uwagi na modelową konstrukcję zakazu zajmowania się przez wspólników działalnością konkurencyjną są oni ograniczeni w możliwości osiągania zarobku z innych źródeł.
Należy zastrzec, iż prawo wspólnika do odsetek powinno być ujmowane po stronie pasywów spółki. Tym samym, ma ono wpływ na wynik finansowy spółki.
Prawo wspólnika spółki jawnej do odsetek jest prawem względnym. Oznacza to, że w umowie spółki można odmiennie określić stopę procentową należych wspólnikowi odsetek (zatem może to być więcej, lub mniej niż 5% od udziału kapitałowego), a nawet pozbawić go tego prawa. Dyskusyjna jest kwestia tego, czy możliwość wyłączenia tego prawa nie podlega żadnym ograniczeniom(3).
W związku z tym, iż prawo do odsetek zostało uzależnione od wysokości udziału kapitałowego (będącego wkładem rzeczywiście do spółki wniesionym, stanowiącym pewną wartość księgową zapisaną na koncie wspólnika w księgach handlowych spółki) w sytuacji w której wspólnik nie wniósł wkładu będzie on pozbawiony możliwości realizacji prawa do odsetek. W przypadku uszczuplenia bądź podwyższenia udziału kapitałowego, wartość odsetek powinna być obliczona z uwzględnieniem zmian w wartości udziału wspólnika.
Odsetki niepobrane przez wspólnika stanowią jego wymagalną wierzytelność wobec spółki (przy czym nie wpływają one na wartość jego udziału kapitałowego). Zachowuje on roszczenie o ich wypłatę i może je zgłosić później.
W literaturze przedmiotu podnosi się zapatrywanie iż umowa spółki może wskazywać inną niż wysokość udziału kapitałowego podstawę naliczania odsetek. Proponuje się np. odniesienie wartości odsetek do odpowiedniej części udziału kapitałowego, do wielkości w zyskach spółki lub innej wskazanej w umowie(4).
Nieroztropne korzystanie z prawa do odsetek (mimo braku osiągnięcia zysku przez spółkę) może doprowadzić do upadłości spółki. Zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny, takie zachowania wspólnika można (pod pewnymi warunkami) uznać za nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kodeksu cywilnego. Wydaje się, iż zarzut nadużycia prawa może być uznany za zasadny gdy zachodzi rzeczywiste niebezpieczeństwo niewypłacalności spółki. Zdaniem S. Sołtysińskiego: "w szczególnych okolicznościach wrażenie sprzeciwu wobec wypłaty odsetek można uznać za czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce niepowetwane straty (art. 44 ksh)"(5).
Wydaje się, że prawo wspólnika do odsetek powinno być realizowane przy uwzględnieniu zobowiązania wspólników do realizacji celu spółki. Wspólnicy powinni starannie wyważyć pozostające w sprzeczności interesy – interes spółki oraz indywidualny interes każdego z wspólników. W sytuacji uznania żądania wypłaty odsetek za nadużycie prawa należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności (w szczególności sytuację finansową danego wspólnika)(6).
Realizacja prawa do odsetek
Zgodnie z treścią art. 53 ksh, wspólnik może żądać realizacji prawa do odsetek po zakończeniu każdego roku obrotowego. W związku z tym, że uprawnienie do wypłaty odsetek przysługuje wspólnikowi z mocy ustawy, zgłoszenie takiego żądania stanowi przesłankę dokonania przez spółkę wypłaty należnych odsetek.
Wydaje się, że zgłoszenie przez wspólnika żądania wypłaty odsetek wywołuje skutki wezwania do spełnienia świadczenia – w związku z czym, spółka ma obowiązek wypłacić wspólnikowi kwotę odsetek niezwłocznie po wezwaniu. W związku z tym, że prawo żądania odsetek jest indywiduwalnym prawem każdego wspólnika, każdy z nich może zgłosić żądanie wypłaty odsetek w innym czasie. Nic nie stoi na przeszkodzie temu, by takie żądanie zgłosili wspólnie.
autor:
Tomasz Gołowienko, Kancelaria Nowosielski, Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska
(1) Warto zaznaczyć że niniejszy przepis stanowi odpowiednik art. 107 § 1 kodeksu handlowego z 1934 r.
(2) K. Kopaczyńska-Pieczniak, Pozycja prawna wspólnika spółki jawnej, Warszawa 2013, s. 361
(3) Tamże, s. 364
(4) Tamże, s. 367
(5) S. Sołtysiński, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Tom I. Przepisy ogólne. Spółki osobowe. Komentarz do artykułów 1 – 150, Warszawa 2012, s. 527
(6) K. Kopaczyńska-Pieczniak, Pozycja…, s. 369
Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni
