Uchylenie się od umowy a zwrot PCC

[20.06.2016] Podatek od czynności cywilnoprawnych, mówiąc w pewnym uproszczeniu, podlega zapłacie z chwilą dokonania danej czynności.

Podatek od czynności cywilnoprawnych, mówiąc w pewnym uproszczeniu, podlega zapłacie z chwilą dokonania danej czynności. Płatność PCC powinna bowiem nastąpić:

• w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (obowiązek podatkowy co do zasady powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej), albo
• jeszcze przed dokonaniem czynności mającej formę aktu notarialnego, kiedy to podatek musi być pobrany przez notariusza (art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 10 ust. 1-3 ustawy o PCC).

Przykład:
Spółka A sprzedaje lokal użytkowy Spółce B. Czynność ta jest opodatkowana PCC. W związku z tym, notariusz sporządzający akt notarialny przenoszący własność jest zobowiązany do poboru PCC od Spółki B najpóźniej wraz z dokonaniem sprzedaży.

Zasada, że podatek jest płatny już w momencie dokonania czynności cywilnoprawnej może być niekiedy źródłem wątpliwości. W praktyce pojawiają się bowiem sytuacje, w których z różnych powodów, zawarta umowa (dokonana czynność cywilnoprawna) nie dochodzi ostatecznie do skutku. Tak będzie jeżeli, np. strony umowy obopólnie postanowią o jej rozwiązaniu, albo też jedna ze stron uchyla się od umowy, powołując się na wadliwość samej czynności. Zasadniczo w takich przypadkach skutek umowy jest odwracany, w szczególności następuje zwrot wzajemnych świadczeń (np. kupujący zwraca przedmiot sprzedaży, a sprzedawca otrzymaną cenę). W związku z tym, należy odpowiedzieć na pytanie, czy także PCC (zapłacony już w momencie dokonania czynności) także podlega zwrotowi.

Uchylenie się od czynności

Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC, podatek podlega zwrotowi, jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). Zwrócić należy uwagę, że powyższy przepis daje prawo do zwrotu podatku, ale tylko gdy zaistnieje nieważność względna danej czynności.

Chodzi tu o sytuacje, kiedy to jedna ze strony umowy uchyla się od jej skutków, a w konsekwencji całą czynność uznaje się za nieważną (tak jakby nigdy do niej nie doszło). Trzeba jednakże podkreślić, że dla zaistnienia nieważności względnej wymagane jest spełnienie określonych przesłanek. Taka nieważność jest bowiem skutkiem tylko niektórych wad samej czynności cywilnoprawnych. Przyjmuje się (por. przykładowo interpretacja Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach z 17.5.2016 r., znak IBPB-2-1/4514-123/16/M), że przesłankami nieważności względnej, które uprawniają do zwrotu PCC, są:

• błąd co do treści czynności, czyli mylne wyobrażenie co do rzeczywistego stanu rzeczy,
• podstęp – celowe wprowadzenie w  błąd osoby biorącej udział w czynności,
• groźba, o której mowa w art. 87 Kodeksu cywilnego,
• wyzysk, czyli zastrzeżenie w umowie rażąco niewspółmiernych, wzajemnych świadczeń przez stronę wyzyskującą przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony (art. 388 KC).

Przykład:
Spółka A sprzedaje lokal użytkowy Spółce B. Czynność ta jest opodatkowana PCC. W związku z tym, notariusz, przed sporządzeniem aktu notarialnego przenoszącego własność pobrał od Spółki B podatek. Po sprzedaży okazało się, że lokal posiadał poważne wady techniczne, skutkujące niemożnością prawidłowego z niego korzystania. Wady te nie były znane w momencie sprzedaży. Spółka B uznała, że była w błędzie, czyli w mylnym wyobrażeniu o przedmiocie sprzedaży. W związku z tym, że błąd dotyczył istotnych cech przedmiotu umowy, można uznać, że istniały przyczyny nieważności względnej całej umowy. W konsekwencji, Spółka B dokonała skutecznego prawnie uchylenia się od skutków całej umowy sprzedaży. Spółka B może domagać się zwrotu PCC zapłaconego od sprzedaży.

Przedstawione wyżej uprawnienie domagania się zwrotu podatku przysługuje w okresie 5 lat od końca roku, w którym podatek został zapłacony (art. 11 ust. 2 ustawy o PCC).

Rozwiązanie umowy

Ustawodawca ograniczył możliwość zwrotu podatku od zaistnienia nieważności samej czynności cywilnoprawnej. Uprawnienie to przysługuje więc tylko w niektórych przypadkach szczególnych wad prawnych danej czynności. Od nieważności względnej należy natomiast odróżnić takie sytuacje jak rozwiązanie umowy. Wtedy bowiem mimo, że na skutek zgodnego oświadczenia, strony dążą do przywrócenia stanu sprzeda zawarcia umowy. Sama zaś umowa była jednakże ważna i prawnie skuteczna. Nie można więc mówić o nieważności będącej podstawą do zwrotu podatku. Podkreślają to organy podatkowe, m.in. Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 12.2.2016 r., znak IBPB-2-1/4514-542/15/MD. Jest tak mimo tego, że rozwiązanie umowy może mieć podobne skutki do jej nieważności (np. polegać na przywróceniu stanu sprzed dokonania danej czynności).

Przykład:
Spółka A dokonuje sprzedaży lokalu użytkowego Spółce B. Czynność ta jest opodatkowana PCC. W związku z tym, notariusz, przed sporządzeniem aktu notarialnego przenoszącego własności pobrał od Spółki B podatek. Po sprzedaży kupujący i sprzedawca postanowili rozwiązać umowę, przywracając stan sprzed jej zawarcia (kupujący zwróci lokal, a sprzedawca zapłaconą za niego cenę). Spółka B nie będzie mogła wnosić o zwrot PCC.

Podsumowanie

Możliwość wnoszenia o zwrot PCC została przewidziana tylko w niektórych sytuacjach. Zwrot podatku może przysługiwać w szczególności wtedy gdy sama czynność dotknięta była od początku wadą nieważności. Inaczej będzie natomiast, gdy umowa była z punktu widzenia prawnego ważna, ale strony zadecydowały o jej rozwiązaniu.

Michał Samborski, konsultant podatkowy

Treści dostarcza: ECDDP sp. z o.o.