Rezygnacja jedynego likwidatora spółki z o.o. z pełnionej funkcji

Rezygnacja jedynego likwidatora spółki z o.o. z pełnionej funkcji

[22.08.2016] W uchwale z dnia 7 kwietnia 2016 r. (sygn. III CZP 84/15) Sąd Najwyższy stwierdził, iż nie jest skuteczne oświadczenie woli jedynego likwidatora spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji o rezygnacji z pełnionej funkcji złożone jedynemu wspólnikowi tej spółki.

Przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego w ostatnim czasie jest kwestia złożenia rezygnacji przez osoby uprawnione do reprezentacji spółek kapitałowych. W uchwale z dnia 31 marca 2016 r. (sygn. III CZP 89/15) Sąd Najwyższy zajął się kwestią wskazania adresata, któremu członek zarządu powinien złożyć oświadczenie o rezygnacji z pełnionej funkcji.

We wskazanej uchwale Sąd wskazał, iż oświadczenie członka zarządu spółki kapitałowej o rezygnacji z tej funkcji jest składane (z wyjątkami wskazanymi w art. 210§2 k.s.h. oraz art. 379§2 k.s.h. odnoszącymi się do jedynego wspólnika spółki, będącego jednocześnie jedynym członkiem zarządu) spółce reprezentowanej przez jednego z członków zarządu lub prokurenta, tj. stosownie do art. 205§2 k.s.h. oraz art. 373§2 k.s.h.

W uchwale z dnia 7 kwietnia 2016 r. (sygn. III CZP 84/15) Sąd Najwyższy zajął się natomiast zagadnieniem złożenia rezygnacji przez jedynego likwidatora spółki z o.o. Rozstrzygając te zagadnienie Sąd Najwyższy wskazał, iż nie jest skuteczne oświadczenie woli jedynego likwidatora spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji o rezygnacji z pełnionej funkcji złożone jedynemu wspólnikowi tej spółki. W uzasadnieniu uchwały Sąd stwierdził w pierwszej kolejności, iż nie budzi wątpliwości możliwość złożenia rezygnacji przez likwidatora spółki z o.o.

Co prawda w k.s.h. brak jest samoistnego przepisu wskazującego wprost na taką możliwość, ale zgodnie z art. 280 k.s.h. do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Tym samym rezygnacja likwidatora jest możliwa na podstawie art. 280 k.s.h. w zw. z art. 202§4-5 k.s.h., który odnosi się do rezygnacji członka zarządu spółki z o.o. Sąd Najwyższy podkreślił ponadto, iż oświadczenie likwidatora o rezygnacji jest jednostronnym oświadczeniem woli, które dla swej skuteczności nie wymaga zaakceptowania przez spółkę, ale wymaga dojścia do adresata w taki sposób aby ten mógł zapoznać się z jego treścią (stosownie do art. 61 Kodeksu cywilnego).

Podobnie jak w uchwale z dnia 31 marca 2016 r. (III CZP 89/15), tak i w uchwale z dnia 7 kwietnia 2016 r. Sąd Najwyższy zauważył, że zarówno w orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie, prezentowane są różne poglądy co do tego komu należy złożyć oświadczenie o rezygnacji z pełnionej funkcji (tj. m.in. ogólne zasady składania oświadczeń spółce wskazane w art. 205§2 oraz art. 373§2 k.s.h., składanie tych oświadczeń pełnomocnikowi lub radzie nadzorczej w trybie art. 210§1 oraz art. 379§1 k.s.h., jak również zastosowanie zasady lustra, tj. składanie oświadczeń temu organowi, który powołał członka zarządu/likwidatora).

W uzasadnieniu omawianej uchwały Sąd Najwyższy podzielił pogląd wyrażony w uchwale z dnia 31 marca 2016 r., że oświadczenie o rezygnacji powinno być złożone innemu członkowi zarządu lub prokurentowi zgodnie z art. 205§2 k.s.h. Należy zatem domniemywać (stosując przepisy dotyczące zarządu do likwidatorów), że w sytuacji gdy jest co najmniej dwóch likwidatorów w spółce, to rezygnacja jednego z likwidatorów powinna zostać złożona innemu likwidatorowi (nie ma możliwości złożenia rezygnacji prokurentowi, gdyż prokura wygasa z momentem otwarcia likwidacji). Nie rozstrzyga to jednak problemu w sytuacji gdy w spółce jest tylko jeden likwidator, który chce złożyć rezygnację. Brak jest wtedy bowiem innego likwidatora, który mógłby być adresatem oświadczenia o rezygnacji.

W zakresie ww. koncepcji Sąd Najwyższy negatywnie odniósł się ponadto do możliwości zastosowania tzw. zasady lustra. Zdaniem Sądu organy spółki uprawnione do powoływania członków zarządu (likwidatorów) nie są bowiem przystosowane do reprezentacji, w tym do reprezentacji biernej polegającej na adresowaniu do tych organów oświadczeń woli. Ponadto organy te nie mają charakteru stałego i nie ma możliwości jednoznacznego określenia w jaki sposób miałaby odbywać się reprezentacja spółki przez taki organ. W świetle tych uwag zdaniem Sądu niedopuszczalne jest złożenie przez jedynego likwidatora spółki z o.o. oświadczenia o rezygnacji z pełnionej funkcji jedynemu wspólnikowi spółki z o.o., także wtedy gdy wspólnik ten, działający jednoosobowo jako zgromadzenie wspólników, jest uprawniony do powoływania członków zarządu.

Aprobaty Sądu nie zyskał również pogląd, że adresatem oświadczenia o rezygnacji powinna być rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólnika (odmiennie niż w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2010 r., sygn. II CSK 301/09, w którym Sąd wskazał, że właśnie w taki sposób likwidator powinien złożyć oświadczenie o rezygnacji; stanowisko to nie jest jednak jednolicie akceptowane w piśmiennictwie).

W uzasadnieniu omawianej uchwały Sąd Najwyższy zwrócił jednak uwagę na możliwość zastosowania regulacji dotyczącej likwidatorów, o której mowa w art. 276§4 k.s.h. (analogiczny przepis art. 463§2 k.s.h. w spółce akcyjnej). Zgodnie z tym przepisem, na wniosek osób mających interes prawny sąd może, z ważnych powodów, odwołać likwidatorów i ustanowić innych.

Zgodnie z tą koncepcją jedyny likwidator powinien złożyć wniosek i oczekiwać na odwołanie go z pełnionej funkcji przez sąd. Sąd Najwyższy wskazał przy tym, że za ważny powód może być uznany brak realnej możliwości złożenia przez likwidatora rezygnacji z pełnionej funkcji w zwykłym trybie wskazanym w uchwale z dnia 31 marca 2016 r. (tj. złożenie rezygnacji innemu likwidatorowi na podstawie art. 205§2 k.s.h. w zw. z art. 280 k.s.h.). Stanowisko to jest warte uwagi i wydaje się być bardziej praktyczne niż składanie oświadczenia o rezygnacji radzie nadzorczej lub pełnomocnikowi powołanemu uchwałą zgromadzenia wspólników. W tym drugim przypadku może bowiem okazać się, że w spółce z o.o. nie funkcjonuje rada nadzorcza, a likwidator nie będzie miał możliwości zmuszenia zgromadzenia wspólników do podjęcia uchwały o powołaniu pełnomocnika (co w praktyce uniemożliwiać będzie złożenie rezygnacji przez jedynego likwidatora).

Ewentualne zastosowanie trybu wskazanego w art. 276§4 k.s.h. również nie jest jednak pozbawione wątpliwości. Zgodnie z treścią przepisu odwołanie likwidatora powinno być bowiem połączone z powołaniem innego likwidatora. W przeszłości Sąd Najwyższy dopuszczał co prawda pewne odstępstwa od zastosowania tego przepisu w jego literalnym brzmieniu (polegające na powołaniu nowego likwidatora bez jednoczesnego odwołania dotychczasowego likwidatora – np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2010 r., sygn. III CZP 54/10), jednakże w sytuacji gdy w spółce jest powołany tylko jeden likwidator, to jego odwołanie powinno być połączone z powołaniem nowego likwidatora przez sąd, tak aby nie dopuścić do sytuacji w której spółka jest pozbawiona osób uprawnionych do jej reprezentacji.

Oznacza to, że jedyny likwidator składając wniosek do sądu o odwołanie go z pełnionej funkcji, powinien jednocześnie wnieść o powołanie nowego likwidatora. Rozwiązanie to również nie jest zbyt funkcjonalne, a znalezienie kandydata na likwidatora może w praktyce znacznie utrudniać lub uniemożliwiać złożenie rezygnacji przez dotychczasowego likwidatora. Złożenie i rozpatrzenie wniosku przez sąd może być również czasochłonne, co stanowi dodatkową przeszkodę przy składaniu rezygnacji przez jedynego likwidatora.

Zdaniem autora, w przypadku zamiaru złożenia rezygnacji przez jedynego likwidatora spółki z o.o., należy jednak rozważyć zastosowanie tzw. zasady lustra, zgodnie z którą adresatem oświadczenia o rezygnacji powinien być ten sam organ, który powołał osobę uprawnioną do reprezentacji spółki. Rozwiązanie to wydaje się być najbardziej elastyczne. Złożenie rezygnacji nie powinno być proceduralnie utrudnione, a jedyny likwidator nie powinien być zmuszony do dalszego pełnienia funkcji wbrew swojej woli, tym bardziej, że zgromadzenie wspólników jest wyposażone w kompetencję do powoływania innych likwidatorów.

Nieuzasadnione wydaje się być również różnicowanie sytuacji likwidatora w zależności od tego czy jest on tylko jednym z likwidatorów (w takiej sytuacji może złożyć rezygnację innemu z likwidatorów) lub też jedynym likwidatorem (kiedy nie ma możliwości złożenia rezygnacji innemu likwidatorowi). Należy jednak pamiętać, że zastosowanie tzw. zasady lustra nie zyskało aprobaty w uzasadnieniu omawianej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2016 r.

Można ponadto rozważyć przyjęcie koncepcji zgodnie z którą jedyny likwidator składałby oświadczenie o rezygnacji samemu sobie. Możliwość taką dopuścił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 31 marca 2016 r. w odniesieniu do członków zarządu, stwierdzając, że w zakresie dotyczącym rezygnacji członków zarządu spółkę kapitałową reprezentuje zarząd lub prokurent zgodnie z art. 205§2 oraz art. 373§2 k.s.h., także wtedy, gdy rezygnację składa członek zarządu jednoosobowego lub ostatni członek zarządu wieloosobowego albo gdy składają ją jednocześnie wszyscy członkowie zarządu wieloosobowego, a spółka nie ma prokurenta. Możliwość taka nie została jednak wymieniona w uzasadnieniu omawianej uchwały z dnia 7 kwietnia 2016 r.

Michał Klimowicz
Adwokat

Treści dostarcza: Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy

Oceń ten artykuł: