Sąd Najwyższy przeciwko prokurze łącznej niewłaściwej
[20.02.2015] Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.
"Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu" – w taki sposób Sąd Najwyższy uchwałą składu 7 sędziów z dnia 30 stycznia 2015 r. (sygn. III CZP 34/14) rozstrzygnął kwestię dopuszczalności wpisania do rejestru przedsiębiorców tzw. prokury łącznej niewłaściwej, której istotą jest ograniczenie możliwości działania prokurenta spółki w taki sposób, że jest on uprawniony do reprezentacji spółki jedynie z członkiem zarządu.
Wydanie przez Sąd Najwyższy powyższej uchwały nastąpiło na skutek wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa złożonego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Uzasadnieniem złożenia wniosku, w opinii Pierwszego Prezesa SN, były przede wszystkim liczne rozbieżności w orzecznictwie sądów rejestrowych. Część sądów dokonywała bowiem wpisów prokury łącznej niewłaściwej do rejestru przedsiębiorców, podczas gdy inne sądy odmawiały wpisu tak ukształtowanej prokury do KRS. Co więcej wskazane wyżej rozbieżności pojawiały się nawet w obrębie tego samego sądu rejestrowego, w taki sposób, że zdarzały się postanowienia odmawiającego dokonywania wpisu prokury łącznej niewłaściwej, jak i postanowienia na podstawie których takie wpisy były dokonywane.
Należy zauważyć, że dopuszczalność udzielenia prokury łącznej niewłaściwej była już w przeszłości przedmiotem rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 maja 2001 r. (sygn. III CZP 6/01). W uchwale tej SN stwierdził, że "dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub prokurentem".
Co ważne uchwała ta została wydana w oparciu o przepisy Kodeksu handlowego, w szczególności art. 61§3 k.h. zawierający zakaz ograniczenia prokury ze skutkiem wobec osób trzecich (obecnie taki sam zakaz znajduje się w art. 1091§2 kodeksu cywilnego). W uzasadnieniu cytowanej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że zakaz ograniczenia prokury ze skutkiem wobec osób trzecich odnosi się do zakresu przedmiotowego działania prokurenta, a nie do sposobu reprezentacji spółki – tym samym możliwe jest ograniczenie prokury w taki sposób, że prokurent jest uprawniony do reprezentacji spółki tylko łącznie z członkiem zarządu. Ponadto Sąd Najwyższy odróżnił tzw. reprezentację mieszaną spółki od prokury łącznej, stwierdzając przy tym, że tzw. prokura łączna niewłaściwa stanowi przejaw reprezentacji mieszanej. Podjęcie powyższej uchwały nie przekreśliło jednak sporów na tle dopuszczalności prokury łącznej niewłaściwej, co znajdywało m.in. odzwierciedlenie w rozbieżnym orzecznictwie sądów rejestrowych.
Jakie motywy przeważyły zatem za wydaniem przez Sąd Najwyższy uchwały o niedopuszczalności wpisania prokury łącznej niewłaściwej do rejestru przedsiębiorców KRS? Niestety w chwili obecnej brak jest jeszcze uzasadnienia uchwały SN z 30 stycznia 2015 r. w związku z czym nie można poddać jej dokładnej weryfikacji. Sentencja uchwały ma jednak istotne znaczenie dla obrotu gospodarczego. Przede wszystkim należy spodziewać się, że sądy rejestrowe odmawiać będą wpisu prokury łącznej niewłaściwej do rejestru przedsiębiorców KRS.
Oprócz tego pojawiają się jednak kolejne pytania w zakresie prokur łącznych niewłaściwych, które zostały już wpisane i ujawnione w rejestrze przedsiębiorców. Przede wszystkim nie sposób jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy sądy rejestrowe będą wzywały spółki do aktualizacji wpisów w zakresie prokury. Powstaje również pytanie jak oceniać skuteczność czynności prawnych spółki, które dokonywane były łącznie przez członka zarządu oraz prokurenta, któremu została udzielona prokura łączna niewłaściwa.
W ocenie autora uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r. nie powinna pociągać za sobą nieważności takich czynności, choćby ze względu na treść art. 205§1 kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym, jeżeli umowa spółki z o.o. nie zawiera żadnych postanowień w zakresie sposobu reprezentacji spółki, do składania oświadczeń w imieniu spółki z o.o. wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.
Co prawda przeciwnicy poglądu o dopuszczalności prokury łącznej niewłaściwej stoją na stanowisku, że cytowany przepis stanowi ograniczenie w sposobie reprezentacji jedynie dla członków zarządu, a nie dla prokurentów, niemniej jednak w przypadku spółek które reprezentowane są w sposób łączny (w tym przez członka zarządu łącznie z prokurentem) nie powinno być podstaw do kwestionowania ważności czynności prawnych, skoro spółka była reprezentowana przez członka zarządu i prokurenta zgodnie ze sposobem reprezentacji. Jednoznaczna ocena tej kwestii wymagać będzie jednak zapoznania się z uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r.
Wydaje się jednak, że poprzedni pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 27 maja 2001 r. lepiej odzwierciedla praktykę i potrzeby obrotu gospodarczego. Należy przede wszystkim zauważyć, że prokury łączne niewłaściwe ujawnione są w rejestrze przedsiębiorców, co stanowi dostateczne zabezpieczenie uczestników obrotu gospodarczego przed działaniem osób nieuprawnionych do reprezentacji spółki.
Ponadto prokura łączna niewłaściwa jest wygodnym instrumentem dla przedsiębiorców ponieważ zarząd spółki ma możliwość bieżącego kontrolowania działań prokurentów (możliwości takiej brak jest przy prokurze samoistnej oraz przy klasycznej prokurze łącznej). Niezależnie od podniesionych argumentów za dopuszczalnością prokury łącznej niewłaściwej, z ostateczną oceną stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 30 stycznia 2015 r. należy powstrzymać się do czasu wydania uzasadnienia do przedmiotowej uchwały.
Michał Klimowicz
Treści dostarcza: Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy
