Postępowanie podatkowe w sprawie przychodów ze źródeł nieujawnionych (1)
[19.05.2009] Każdy podatnik – nawet najuczciwszy – musi być świadomy, że często oszczędności zgromadzone z minionych lat mogą przyczynić się do wszczęcia przez organ podatkowy postępowania dotyczącego nieujawnionych źródeł dochodu. Jak to możliwe?
Przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzące ze źródeł nieujawnionych (nazywane dalej dla uproszczenia: wspólnym mianem przychodów ze źródeł nieujawnionych) są specyficzną kategorią przychodów, występującą w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Najogólniej rzecz ujmując, ten szczególny sposób opodatkowania znajduje zastosowanie w przypadkach omijania lub unikania przez podatników płacenia podatku. Należy podkreślić, że podatek ze źródeł nieujawnionych ma charakter sankcyjny, a jego stawka to aż 75% przychodu uznanego przez organ za osiągnięty ze źródeł nieujawnionych.
Postępowanie to jest bardzo często pracochłonne i długotrwałe. Co oznacza to dla podatnika? Podatnik przede wszystkim będzie zmuszony do zebrania szeregu dokumentów potwierdzających, że posiadane przez niego mienie i dokonane wydatki mają pokrycie w przychodach pochodzących z legalnych źródeł. Organ podatkowy z kolei musi dokładnie przedstawić i przeanalizować sytuację materialną podatnika.
Generalne założeniem ustawodawcy jest przyjęcie, że opodatkowanie nieujawnionych źródeł funkcjonuje jako instrument walki z przestępczością, umożliwiające przede wszystkim opodatkowanie nielegalnych majątków. W praktyce sprawa przedstawia się jednak zupełnie inaczej. Tak naprawdę, z postępowaniem tym, może zetknąć się każdy z nas – zarówno ten, kto faktycznie uchyla się od płacenia podatków, jak również podatnik sumienny i uczciwy.
Przykładowo taka sytuacja może się przydarzyć, gdy przez dłuższy okres będziemy osiągali wyłącznie przychody z pracy za granicą, w stosunku do których w Polsce nie powstaje obowiązek podatkowy albo otrzymamy kilka darowizn pieniężnych w kwotach wolnych od podatku, a następnie zakupimy dom lub samochód. Nie mając informacji o przychodach, organ będzie w posiadaniu informacji wyłącznie o wydatkach. Takie przesłanki wystarczą, aby wszczął on postępowanie w sprawie przychodów z nieujawnionych źródeł. Co więcej z naszej praktyki wynika, że postępowanie to równie często jest wynikiem lekkomyślności przy sporządzaniu aktu notarialnego.
W celu uniknięcia podatku od spadków i darowizn podatnicy przyjmują bowiem, że korzystniej będzie, jeżeli uznają daną transakcję jako transakcję kupna-sprzedaży. Konsekwencje takiego działania mogą być bardzo poważne i skutkują najczęściej wszczęciem postępowania w sprawie przychodów ze źródeł nieujawnionych. Zdarzają się też sytuacje, w których tylko jedno z małżonków przed notariuszem nabywa mienie znacznej wartości (np. nieruchomość), a w akcie notarialnym zawarto omyłkowo stwierdzenie, że nabycie następuje z majątku odrębnego małżonka.
Postępowanie mające na celu opodatkowanie dochodów z nieujawnionych źródeł jest szczególnym trybem ustalania podatku, z którego – co warto w tym miejscu zauważyć – organy podatkowe korzystają ostatnio coraz częściej i to z reguły z dość dobrym skutkiem. Nie ma się zresztą czemu dziwić. Rozpoznanie nieujawnionych źródeł dochodów jest jednym z priorytetów kontroli skarbowej w ubiegłym i bieżącym roku.
Niezwykła skuteczność organów skarbowych w zakresie ścigania nieujawnionych dochodów wynika w tym przypadku z dwóch podstawowych przyczyn. Po pierwsze, kontrolą objęte są w tym zakresie te osoby, które najłatwiej sprawdzić. Do grupy tej należą pracownicy najemni, o których dochodach i wydatkach (głównie dzięki systemowi różnych ulg i odliczeń) urzędy skarbowe wiedzą niemal wszystko. Po drugie – z reguły nikt z nas nie zaprząta sobie głowy dokumentowaniem pochodzenia środków, co do których mamy pewność, że nie trzeba od nich płacić podatku.
Tak jest np. z pożyczkami, czy darowiznami (prezentami) od rodziny (choć te – o czym też nie zawsze pamiętamy – nie w każdym przypadku wolne są od podatku) itp. W większości przypadków zbieramy wyłącznie te kwity, które potrzebne są do wypełnienia zeznania rocznego. W rezultacie, podatnik nie zawsze jest w stanie udokumentować źródła ich pochodzenia, nawet jeśli posiada całkiem legalne dochody. W drugiej części artykułu, który ukaże się niebawem, zostaną przedstawione sposoby obrony przed działaniami organów podatkowych, w ramach postępowania w sprawie opodatkowania przychodów ze źródeł nieujawnionych.
Tomasz Kaczmarski
Konsultant ds. podatkowych
Blue Tax Group
