Przesłanki ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy
[19.02.2015] Instytucja upadłości ma na celu prawidłowe zabezpieczenie interesów wierzycieli osoby, która z różnych przyczyn nie jest w stanie płynnie regulować swoich zobowiązań finansowych.
Uwagi wstępne
Tym samym procedura upadłościowa ma z jednej strony ostrzec potencjalnych kontrahentów upadłego o jego trudnej sytuacji finansowej, a z drugiej ustalić reguły zarządu i podziału majątku upadłego oraz zasady spłaty długów, tak by w jak największym stopniu zaspokoić wierzycieli, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – także zachować dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika.
W Polsce kwestie związane z upadłością – przesłankami, przebiegiem i skutkami jej ogłoszenia określa ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity: Dz. U. 2012 r. poz. 1112)
Kto jest objęty regulacją ustawy?
Według art. 1 i 5 PUiN, ustawa ta reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami w rozumieniu Kodeksu Cywilnego, czyli od osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Podmioty te cechuje zatem "zdolność upadłościowa".
Warto mieć na uwadze, iż nowelizacja z dnia 5 grudnia 2008 roku dodała do części trzeciej ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze tytuł V o postępowaniu upadłościowym wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, który wprowadził do naszego systemu prawnego instytucje tzw. upadłości konsumenckiej. Jednak ze względu na marginalne znaczenie tej instytucji w polskim obrocie prawnym, wynikające z nielicznych przypadków ogłoszenia upadłości konsumentów instytucja ta zostanie pominięta w tym artykule. Wypada jednak wspomnieć, że od tego roku obowiązują znowelizowane zasady odnoszące się do tego rodzaju upadłości, które w zamierzeniu ustawodawcy mają zwiększyć praktyczne znaczenie tej instytucji.
Ponadto z mocy art. 5 ust. 2 PUiN przepisy ustawy stosuje się także do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem oraz wspólników spółki partnerskiej.
Poza zakresem podmiotowym powołanej ustawy pozostają z kolei Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, instytucje i osoby prawne utworzone w drodze specjalnych ustaw, osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej oraz uczelnie.
Przesłanki ogłoszenia upadłości
Zgodnie z art. 10 UPiN upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Co jednak może oznaczać owa niewypłacalność? Odpowiedzi na to pytanie należy poszukiwać w treści następnego artykułu. Otóż według tego przepisu dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje on swoich wymagalnych zobowiązań. Istotę tego przepisu sprecyzował Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 stycznia 2013 r. (III KK 117/2, OSNK 2013, Nr 3, poz. 25) według którego powstanie sytuacji, w której dłużnik zaprzestał wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań, rodzi obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości, nawet jeśli nie znajduje się on w sytuacji, w której jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów.
Pojęcie niewykonywania wymagalnych zobowiązań zostało z kolei zawężone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2011 r. (V CSK 211/10, Legalis), który stwierdził, że krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ust. 1 PUiN można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań.*
Dla spełnienia wyżej opisanej przesłanki nie ma żadnego znaczenia, czy dłużnik nie reguluje wszystkich zobowiązań, czy tylko niektórych z nich, a także charakter tych zobowiązań (publiczne czy prywatne). Zauważyć ponadto należy, konsekwencją takiego ukształtowania definicji niewypłacalności jest to, że dłużnik może być uznany za niewypłacalnego nawet wtedy, gdy jego sytuacja finansowa jest względnie dobra, jeżeli tylko z jakichkolwiek względów zaprzestanie on regulowania swoich wymagalnych zobowiązań.
Ustęp drugi artykułu 11 ustawy przewiduje odrębną, dodatkową przesłankę dla osób prawnych oraz tzw. ułomnych osób prawnych. Podmiot taki uznaje się bowiem za niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.
Negatywne przesłanki upadłości
Art. 12 i 13 PUiN kreują tzw. przesłanki negatywne. Konsekwencją wystąpienia tych przesłanek jest fakultatywne lub obligatoryjne oddalenie przez Sąd wniosku o ogłoszenie upadłości – nawet w sytuacjach, gdy zaistniały przesłanki ogólne. Sąd może zatem oddalić wniosek, jeżeli:
- opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. Dla spełnienia tego warunku konieczne jest jednoczesne wystąpienie obydwu tych przesłanek łącznie. Co więcej zasada ta nie znajduje zastosowania, jeżeli niewykonanie zobowiązań ma charakter trwały albo gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.
- majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.
Podkreślenia wymaga, że wyżej wskazane przesłanki negatywne mają charakter fakultatywny, a co za tym idzie w razie ich wystąpienia Sąd może, ale nie musi oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości. Zupełnie innych charakter ma norma zawarta w art. 13 ust. 1 PUiN, na podstawie której Sąd jest zobligowany do oddalenia wniosku, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (przesłanka negatywna obligatoryjna).
Kto może zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości niewypłacalnego dłużnika?
Osobami legitymowanymi czynnie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest sam dłużnik oraz każdy z jego wierzycieli. Uprawnienie to przysługuje również wymienionym w art. 20 ust. 2 osobom sprawującym określone funkcje w osobie prawnej lub ułomnej jednostce prawnej będącej dłużnikiem, a w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100.000,00 Euro – także organ udzielający pomocy. Pamiętać należy, że w odróżnieniu od wierzycieli, którzy mogą ze swojego uprawnienia skorzystać lub nie, dłużnik jest zobowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami. Za niespełnienie obowiązku zgłoszenia upadłości przez osoby do tego zobowiązane grożą surowe sankcje.
Szczególnie dotkliwą sankcją za niedopełnienie tego obowiązku jest przewidziana w art. 21 ust. 3 PUiN odpowiedzialność odszkodowawcza dla tych osób za szkody związane z niezgłoszeniem upadłości dłużnika w wymaganym terminie. Odnośnie do osób pełniących funkcję organów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością uzupełniające zastosowanie znajdzie art. 299 Kodeksu Spółek Handlowych, wedle którego w przypadkach gdy egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna , członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania, chyba że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania nastąpiło nie z winy członka zarządu lub w związku z tym wierzyciel nie poniósł szkody.
Ponadto stosownie do art. 586 k.s.h., kto będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według odpowiednich przepisów upadłość spółki podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
I wreszcie, jeżeli osoba zobowiązana do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości tego nie czyni, sąd może orzec wobec takiej osoby pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu (art. 373 PUiN)
Od wniosku o ogłoszenie upadłości pobiera się opłatę stałą w wysokości 1.000,00 PLN
autor:
aplikant adwokacki Bartłomiej Kita, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska
* P. Kuglarz [w:] I. Heropolitańska, A. Drewicz-Tułodziecka, K. Hryćków-Mycka, Komentarz do wybranych przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego, wyd. 2, Warszawa 2014 r. Legalis. Komentarz do artykułu 11.
Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni
