[20.09.2016] Właściwe wykonanie zobowiązania jest możliwe tylko w sytuacji prawidłowego spełnienia świadczenia. Podmiotem zobowiązanym do tego jest dłużnik lub inna osoba określona zgodnie z treścią umowy bądź właściwością zobowiązania. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania skutkuje tym, że wierzyciel może przymusowo egzekwować świadczenie od dłużnika. Jaka jest odpowiedzialność dłużnego kontrahenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i czy dłużnik ma możliwość zwolnienia się od niej?
– Niewykonanie zobowiązania kontraktowego zachodzi, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia, które należne jest spełnić wierzycielowi na podstawie zawartej umowy lub treści stosunku obligacyjnego – mówi mecenas Robert Nogacki, założyciel Kancelarii Prawnej Skarbiec. – Natomiast nienależyte wykonanie zobowiązania wiąże się, co prawda, ze świadczeniem przez dłużnika wierzycielowi, z tym jednak, iż jest ono wykonywane w sposób nienależyty i niezgodny z wcześniejszą treścią stosunku prawnego – wyjaśnia.
Całościowe niewykonanie zobowiązania jest zaniechaniem ze strony dłużnika lub całkowitym brakiem spełnienia jakiegokolwiek elementu zobowiązania, co do którego dłużnik się zobowiązał. Może to być przykład niedostarczenia przez dłużnika zamówionego towaru w całości. Natomiast nienależyte świadczenie może wystąpić w różnym zakresie i formie. – Generalnie chodzi o takie zachowanie dłużnika, który co prawda zamierzał wykonać należne wierzycielowi świadczenie, ale z uwagi na różnorodne okoliczności nie osiągnął zamierzonego celu. Nienależyte wykonanie zobowiązania może wynikać na przykład z przekroczenia przewidzianego w umowie terminu – tłumaczy mec. Nogacki.
W obrocie handlowym oraz stosunkach gospodarczych zawieranie umów i ich realizacja przez strony jest zjawiskiem powszednim. W wielu jednak przypadkach z różnych względów przedmiot umowy nie zostaje wykonany we właściwy sposób, to znaczy zgodnie z pierwotnym zamiarem stron sprecyzowanym w postanowieniach umowy. Co więcej dochodzi również do sytuacji, kiedy umowa w ogóle nie jest wykonywana. W takich wypadkach niezbędne jest wyegzekwowanie świadczenia lub dochodzenie przez wierzyciela naprawienia wyrządzonej szkody.
Przepisy art. 471 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej, jako: "k.c.") stanowią, iż dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jest to odpowiedzialność określana mianem kontraktowej. Innymi słowy jest to odpowiedzialność, która powstaje na podstawie istniejącego zobowiązania, które jest niewykonywane lub nienależycie świadczone przez podmiot do tego zobowiązany na mocy umowy albo innych powziętych czynności prawnych.
Mając na uwadze powyższe wskazać należy, że występują trzy ogólne przesłanki kodeksowej odpowiedzialności dłużnika, a mianowicie szkoda, związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, a szkodą oraz fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kontraktowego. W zakresie szkody należy podkreślić, że wierzyciel doświadczyć musi szkody majątkowej. Naprawienie jej obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 361 ust. 2 k.c.).
Wyczerpanie powyższych przesłanek jest niezbędne dla możliwości skorzystania z roszczeń odszkodowawczych. Nie jest to jednak wystarczające, ponieważ zgodnie z art. 471 k.c. obowiązek odszkodowawczy dłużnika nastąpi tylko pod warunkiem następstwa okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialność ponosi.
– Odpowiedzialność dłużnika w związku z niewykonaniem lub nienależytym świadczeniem zobowiązania związana jest z zasadą winy – mówi mec. Nogacki. – Co innego może jednak wynikać z samego kontraktu lub umowy jak również przepisów ustawy. Odpowiedzialność kontraktowa zwalnia stronę dochodzącą odszkodowania od potrzeby wykazywania winy kontrahenta – wyjaśnia prawnik. Oznacza to, że chcąc uwolnić się od odpowiedzialności dłużny kontrahent musi wykazać brak swojej winy oraz wskazać okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi.
Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kontraktowego w znaczeniu ogólnym uregulowane zostały ogólnie w art. 471 i następne w dyspozycjach art. 361-363. Natomiast konsekwencje prawne związane szczegółowo w zakresie kontaktów nazwanych uregulowane zostały w przepisach poświęconych konkretnym zobowiązaniom umownym, tj. dotyczących sprzedaży, umowy o dzieło czy najmu.
Wskazać należy jednak, że roszczenia odszkodowawcze przysługują wierzycielowi w trzech wypadkach. Głównie w sytuacji, gdy wykonanie zobowiązania przez dłużnika zgodnie z jego treścią jest niemożliwe. Przy takich okolicznościach roszczenie odszkodowawcze będzie występowało w zamian za świadczenie główne. Z kolei zgodnie z dyspozycją art. 477 k.c. w razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Innymi słowy roszczenie odszkodowawcze wystąpi w takiej sytuacji obok możliwości żądania wykonania zobowiązania. W czasie, gdy dłużnik spełnia świadczenie w sposób nienależyty, świadczenie odszkodowawcze musi wystąpić obok roszczenia o należyte spełnienie świadczenia, co, do którego zobowiązał się dłużnik.
Kara umowna to surogat odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Zastrzeżenie kary umownej możliwe jest na podstawie art. 483 k.c., który stanowi, że można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Wskazać należy jednocześnie, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Wysokość odszkodowania najczęściej jest przewidywana i określana kwotowo lub procentowo pomiędzy kontrahentami w samej treści umowy. Strony korzystając ze swobody umów samodzielnie kształtują zasady swojej odpowiedzialności na wypadek niewłaściwego spełnienia świadczenia przez którąkolwiek stronę. Niemniej jednak nie oznacza to, iż odszkodowanie będzie zawsze przysługiwało wierzycielowi w takiej wysokości, w jakiej zostało to określone w umowie lub kontrakcie. Dłużnik w określonych sytuacjach może skorzystać z prawa i możliwości wystąpienia do sądu z wnioskiem o obniżenie kary umownej. Jedną z głównych przyczyn, na którą w takiej sytuacji powołują się dłużnicy jest fakt, że w znacznej części przedmiotowe zobowiązanie spełnili.
– Bardzo często dłużni kontrahenci decydują się na podnoszenie przed sądem argumentu, iż kara umowna jest rażąco wygórowana – zauważa mec. Nogacki. – Pomimo iż jest to zwrot niedookreślony, dłużnicy starają się wykazać, iż kara umowna jest zbyt wysoka w stosunku do takiej, która byłaby odpowiednia dla danego typu sytuacji zobowiązaniowej – podkreśla. Są to tak zwane działania dłużnika mające na celu miarkowanie kary umownej na podstawie art. 484 ust. 2 k.c. Regulacja ta służy przede wszystkim ochronie dłużnika. Należy jednak pamiętać, że sąd w przedmiotowej kwestii jest bardzo ostrożny mając na względzie zarówno interes samego dłużnika jak również wierzyciela.
Autorem jest:
Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca sie w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu i w kontrolach podatkowych
Potrzebujesz pomocy dotyczacej niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania?
Kancelaria Prawna Skarbiec oferuje swoje usługi w zakresie porad prawnych dla konsumentów i przedsiębiorców.
Kontakt: sekretariat@kancelaria-skarbiec.pl
