Sąd Najwyższy zajął stanowisko w sprawie prawomocności wyroków dotyczących klauzul abuzywnych
[18.02.2016] Wraz z wprowadzeniem do polskiego Kodeksu Postępowania Cywilnego instrumentu sądowego ustalenia postanowienia wzorca umowy za niedozwolony, pojawił się problem zakresu prawomocności materialnej orzeczenia. Kwestię tę rozstrzygnął Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę w składzie siedmiu sędziów w dniu 20.11.2015 roku (sygn. akt III CZP 17/15).
Prawomocne stwierdzenie przez sąd, że przedsiębiorca stosował klauzule abuzywne, oprócz uznania ich za niedozwolone, pociąga za sobą skutek w postaci uniemożliwienia wytoczenia kolejnych powództw, które dotyczą już ocenionych zapisów umownych. Z drugiej strony, pozwala na wytaczanie powództw przeciwko przedsiębiorcom, którzy w dalszym ciągu stosują takie klauzule. Z tego względu ważne jest określenie zakresu prawomocności wyroków dotyczących klauzul abuzywnych.
Art. 47943 Kodeksu Postępowania Cywilnego wprowadza zasadę rozszerzonej prawomocności wyroku dotyczącego klauzul niedozwolonych, wydanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK). Na podstawie tego przepisu, prawomocny wyrok ma skutek wobec osób trzecich z chwilą wpisu klauzuli do rejestru postanowień umownych uznanych za niedozwolone.
W literaturze i orzecznictwie pojawiły się liczne rozbieżności dotyczące przedmiotowego i podmiotowego zakresu "skutku wobec osób trzecich" wyroków (SOKiK).Pojęcie rozszerzonej prawomocności rozpatrywano w ujęciu dwukierunkowym, to znaczy, że na postanowienie, które zostało uznane wyrokiem sądu za niedozwolone, może powoływać się każdy konsument w stosunku do wszystkich przedsiębiorców stosujących postanowienia o treści tożsamej z klauzulą wpisaną do rejestru. Pojawiły się także stanowiska uznające, że na wyrok SKOiK może powołać się każdy konsument tylko w stosunku do przedsiębiorcy pozwanego w pierwotnym procesie.
Sąd Najwyższy, w treści wskazanej na wstępie uchwały, na wniosek Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego rozstrzygnął tą kwestię przyjmując, że prawomocny wyrok SOKiK uznający klauzulę za abuzywną znajduje zastosowanie tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który został pozwany. Wyrok nie wiążę pozostałych przedsiębiorców w stosunku do stosowanych przez nich postanowień o takiej samej lub podobnej treści.
W treści uzasadnienia uchwały Sąd Najwyższy argumentuje, że uznanie konkretnej klauzuli za niedozwoloną także w stosunku do innych przedsiębiorców prowadziłoby do naruszenia prawa do wysłuchania, a w konsekwencji do naruszenia realizacji konstytucyjnego prawa do sądu z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przedsiębiorca, który nie został pozwany w procesie przed SOKiK nie miał bowiem możliwości obrony swoich interesów poprzez udział w postępowaniu.
Ponadto, szerokie rozumienie skutku orzeczenia wobec osób trzecich prowadziłoby do nadania wyrokowi charakteru normy generalnej, a w konsekwencji zrównania z normą prawną, co byłoby sprzeczne z zamkniętym katalogiem źródeł prawa.
Sąd Najwyższy zauważa także, że abstrakcyjna kontrola przez SOKiK postanowień umownych
ma na celu ochronę zbiorowego interesu konsumentów jako elementu interesu publicznego.
Wydana uchwała obecnie rozstrzyga powyższą kwestię ujednolicając stanowisko orzecznictwa, pozwala także na ograniczenie zjawiska tzw. szantażu klauzulami abuzywnymi. Wyspecjalizowane organizacje zajmowały się wyszukiwaniem we wzorcach umów przedsiębiorców zapisów o treści podobnej do niedozwolonych klauzul wpisanych w rejestrze i występowały przeciwko niemu z powództwem, powołując się na stosowanie klauzuli wpisanej w rejestrze jako niedozwolona lub odstępowały od działań po zapłacie przez przedsiębiorcę określonej sumy pieniężnej.
Karolina Barałkiewicz-Sokal
radca prawny
Dominika Zbonik
aplikant radcowski
Treści dostarcza von Zanthier Kancelaria Prawnicza sp.k.
