Klasyfikacja odsetek oraz zmiany wprowadzone z dniem 1 stycznia 2016 roku

Klasyfikacja odsetek oraz zmiany wprowadzone z dniem 1 stycznia 2016 roku

[12.02.2016] 1 stycznia 2016 roku zmienił się sposób obliczania odsetek oraz ich wysokość. Wszystko za sprawą ustawy z dnia 9 października 2015 roku o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – kodeks cywilny oraz szeregu innych ustaw.

Uwagi wstępne

Wspomniana ustawa za cel stawia sobie kompleksowe wdrożenie dyrektywy europejskiej z dnia 16 lutego 2011 roku dotyczącej zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Intencją ustawodawcy jest ograniczenie zatorów płatniczych oraz zwiększenie dyscypliny płatniczej.

Odsetki – istota i rodzaje

Odsetki stanowią wyrażany w różnych skalach procent należności głównej lub kapitału. Stanowią one formę wynagrodzenia za możliwość korzystania w danym czasie z  udostępnionych przez wierzyciela pieniędzy lub zadośćuczynienie za zwłokę w zapłacie określonej należności.

Odsetki ustawowe, a zatem takie, których źródłem jest ustawa, mogą występować jako odsetki kapitałowe (art. 359 kodeksu cywilnego) albo jako odsetki za opóźnienie (na przykład art. 481 kodeksu cywilnego). Również odsetki umowne, to jest takie, które mają swoje źródło w umowie, mogą występować jako odsetki kapitałowe albo jako odsetki za opóźnienie. 

Idąc za artykułem 359 § 1 kodeksu cywilnego: "odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu"Przepis ten wprowadza więc konieczność istnienia szczególnego tytułu prawnego warunkującego powstanie odsetek.

Odsetki mogą pochodzić z 4 źródeł, tj. z:
– czynności prawnej,
– ustawy,
– orzeczenia sądu,
– decyzji innego właściwego organu.

Jak sama nazwa wskazuje, naliczanie odsetek ustawowych reguluje ustawa, natomiast odsetek umownych – umowa.

Odnosząc się do dwóch ostatnich źródeł powstania obowiązku zapłaty odsetek, należy wskazać, że w przypadku w którym obowiązku zapłaty odsetek nie nakłada na dłużnika ustawa ani czynność prawna, to organ stosujący prawo (sąd lub uprawniony organ administracji publicznej) może o tym obowiązku orzec tylko wówczas, gdy przepis prawa przyznaje mu taką szczególną kompetencję.

Przykładem tego rodzaju szczególnej podstawy nałożenia obowiązku zapłaty odsetek może być np. przepis art. 212 § 3 kodeksu cywilnego. Jedynie na marginesie należy wskazać, że w literaturze przedmiotu pojawiają się rozbieżne poglądy co do charakteru prawnego odsetek ustalanych przez sąd na tej podstawie (zgodnie z przeważającym poglądem, odsetki wskazane w art. 212 § 3 KC mogą mieć charakter mieszany, tj. mogą być zarówno odsetkami kapitałowymi jak i odsetkami za opóźnienie).*

Odsetki ustawowe mogą powstać:

od sumy pieniężnej – przysługują wierzycielowi za możliwość korzystania z jego kapitału (np. w związku z zawartą umową pożyczki),

za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego,

za opóźnienie w transakcjach handlowych, które mogą być naliczane przez wierzyciela dłużnikowi, który opóźnił się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, przy czym transakcja była zawarta w tak zwanym obrocie profesjonalnym (transakcje między przedsiębiorcami lub transakcje z udziałem podmiotów publicznych).

Pierwsze dwa rodzaje odsetek są uregulowane w kodeksie cywilnym, a odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Odsetki kapitałowe stanowią formę wynagrodzenia dla wierzyciela za korzystanie przez dłużnika z jego kapitału. Najbardziej charakterystycznym przykładem jest tutaj umowa pożyczki – poza główną jej wartością spłacać należy także odsetki.

Z kolei odsetki za opóźnienie sankcjonują brak zapłaty w terminie, tym samym dyscyplinując dłużnika. Odsetki za opóźnienie bywają także nazywane odsetkami za zwłokę, jednakże znak równości pomiędzy tymi pojęciami można postawić tylko w języku potocznym. W ujęciu prawniczym "zwłoka" ma inne znaczenie. Ze zwłoką dłużnika mamy bowiem do czynienia wówczas, gdy niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Natomiast przy opóźnieniu taki wymóg nie istnieje.

Odsetki za opóźnienie należą się wierzycielowi nawet wówczas, gdy umowa ich nie przewiduje – należą się, w pewnym sensie automatycznie. Dlatego też, często pojawiające się zapisy w umowach dotyczące ustawowych odsetek za opóźnienie, nie są konieczne. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się właśnie odsetki ustawowe. Odsetki za opóźnienie stają się wymagalne począwszy od bezskutecznego upływu terminu spełnienia świadczenia głównego i przysługują do momentu jego zapłaty (nie przysługują za okres sprzed terminu płatności świadczenia głównego). Mogą być naliczane dopiero od dnia następującego po terminie płatności (włącznie).

W praktyce, możemy mieć do czynienia zarówno z ustawowymi jak i umownymi odsetkami za opóźnienie. Odsetki umowne wyłączają zastosowanie ustawowej wysokości odsetek za opóźnienie. W takim wypadku strony muszą w umowie uregulować ich wysokość według przyjętej przez nie skali. Należy przy tym zastrzec, że strony, nie mają pełnej swobody w zakresie ustalania wysokości umownych odsetek za opóźnienie – ich górny pułap limitują tak zwane odsetki maksymalne.

Odsetki maksymalne pojawiły się w polskim systemie prawnym w związku z ustawą antylichwiarską. Zgodnie z jej założeniami, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie mogła w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Wysokość odsetek maksymalnych była więc zmienna i były one kształtowane przez Radę Polityki Pieniężnej. W praktyce zmiany te następowały częściej niż zmiany wysokości odsetek ustawowych. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekraczała wysokość odsetek maksymalnych, to należały się odsetki maksymalne. Postanowienia umowne nie mogły wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych.

Odsetki w transakcjach handlowych pochodzą z umów, których przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towaru lub odpłatne świadczenie usług w obrocie profesjonalnym.

Wprowadzona zmiana

Do 31 grudnia 2015 roku odsetki ustawowe wynosiły 8%. Maksymalne odsetki ustawowe natomiast były równe czterokrotnej stopie kredytu lombardowego NBP. Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych były zaś ustalone w wysokości odsetek za zwłokę określanej na podstawie art. 56 § 1 Ordynacji podatkowej. Oznacza to, że wynosiły one dokładnie tyle, ile odsetki od zaległości podatkowych, czyli 8 %.

Od 1 stycznia 2016 roku odsetki ustawowe wynoszą 3,5% plus aktualna stopa referencyjna NBP. Odsetki umowne natomiast wynoszą maksymalnie dwukrotność odsetek ustawowych w rozumieniu art. 359 kodeksu cywilnego. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Odsetki ustawowe za opóźnienie równe są natomiast 5,5% plus aktualna stopa referencyjna NBP. Odsetki umowne za opóźnienie wynoszą maksymalnie dwukrotność odsetek ustawowych. Analogicznie – jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, to należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych wynoszą natomiast 8% plus aktualna stopa referencyjna NBP.

Należy pamiętać, że do stosunków prawnych zawartych przed dniem 1 stycznia 2016 roku zastosowanie znajdują przepisy dotychczasowe.

autor:
Blanka Omelan, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska

* zob. szerzej: E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz., Wyd. 7, Warszawa 2016.

Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni

Dominik Wartecki – PR manager, platforma SerwerSMS.pl

dostarczył: infoWire.pl

Oceń ten artykuł: