Bezskuteczność zawieszona jako instrument zapewniający bezpieczeństwo działalności gospodarczej

Bezskuteczność zawieszona jako instrument zapewniający bezpieczeństwo działalności gospodarczej

[18.01.2016] Bezskuteczność zawieszona jest instytucją zapewniającą bezpieczeństwo prowadzenia działalności gospodarczej. Chroni ona interesy prawne zarówno jednostki jak i osoby prawnej.

Uwagi wstępne

Celem niniejszego artykułu jest faktyczne wykazanie, że bezskuteczność zawieszona jest instytucją zapewniającą bezpieczeństwo prowadzenia działalności gospodarczej. Chroni ona interesy prawne zarówno jednostki jak i osoby prawnej.

Przykładowe zastosowanie wspomnianej instytucji zawarte zostało przez ustawodawcę w artykule 63 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93, z późn. zm.; dalej jako: "kc") – występuje ona w momencie, w którym ważność czynności prawnej zależna jest nie tylko od oświadczeń woli obu stron, lecz również od potwierdzenia przez odpowiednią osobę trzecią(1).

W przypadku, w którym ważność konkretnej czynności prawnej zależy od zachowania szczególnej formy, zgoda osoby trzeciej powinna zostać wyrażona w tej samej formie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 19 grudnia 2008 roku (sygn. akt III CZP 122/08) dokonanie konkretnej czynności bez wymaganej zgody stanowi czynność prawną niezupełną.

"Leksykon prawa cywilnego" autorstwa E. Bagińskiej wskazuje m.in. na następujące przypadki wystąpienia bezskuteczności zawieszonej które odnoszą się do wspominanego powyżej przepisu, są to odpowiednio(2):

1. sytuacja w której osoba zawierająca umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania (tzw. falsus procurator) albo przekroczy jego zakres – ważność umowy zależy wówczas od jej potwierdzenia przez osobę, w imieniu której umowa została zawarta (art. 103 § 3 kc);

2. sytuacja w której do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej [art. 17 ustawy z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. nr 94, poz. 1037, z późn. zm.; dalej jako: "ksh")].

Artykuł 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. nr 173, poz. 1807 z późn. zm.; dalej jako: "usdg") jasno wskazuje, że: "Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwania, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły".

Poprzez niebezpieczeństwo zaś rozumieć należy czynniki, które w sposób pośredni lub bezpośredni narażają niewątpliwie zarobkowy charakter działalności gospodarczej.

Falsus procurator

Zgodnie z art. 103 § 1 kc ważność umowy zawartej przez osobę, która jako pełnomocnik, pomimo braku umocowania albo przekroczenia jego zakresu (falsus procurator) zależna jest od potwierdzenia jego mocodawcy lub osoby, której interesu dana czynność bezpośrednio dotyczy. Podobnie jak w przypadku osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnej (art. 13 kc) od momentu złożenia odpowiedniego oświadczenia woli aż do chwili potwierdzenia zawartej umowy przez mocodawcę zachodzi stan bezskuteczności zawieszonej. Osobie, w której imieniu umowa została zawarta przysługuje uprawnienie kształtujące polegające na potwierdzeniu lub odmowie potwierdzenia tej umowy(3). Potwierdzenie rozstrzyga o skutkach już zawartej umowy, nie można więc w nim upatrywać następczego udzielenia pełnomocnictwa z mocą wsteczną od chwili jej zawarcia(4). Z tego punktu widzenia bezskuteczność zawieszona stanowi ważki instrument ochrony interesów przedsiębiorców (pewność obrotu).

Warto też wskazać na wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 lipca 2013 roku (sygn. akt I ACa 1163/12), który stanowi iż: "(…) sankcja bezskuteczności zawieszonej nie tylko skutecznie chroni interesy osoby prawnej, której zasady reprezentacji zostały naruszone, ale także lepiej odpowiada potrzebom bezpieczeństwa obrotu. W szczególności wyklucza kwestionowanie czynności prawnej przez kontrahenta osoby prawnej tylko dlatego, że czynność ta przestała mu odpowiadać (…)".

Wskazać można na dwa odmienne poglądy odnoszące się do niebezpieczeństwa prowadzenia działalności gospodarczej w kontekście instytucji prawnej bezskuteczności zawieszonej.

W przypadku pierwszego z nich podnoszona jest okoliczność, zgodnie z którą, poprzez brak umocowania chronione są interesy prawne konkretnej osoby czy też osoby prawnej. Z powyższym poglądem należy zgodzić się w pełni – gdyby nie owa instytucja możliwa byłaby sytuacja w której podmiot, w żadnym razie do tego nieuprawniony, mógłby dowolnie kształtować sytuację prawną innego podmiotu poprzez zawieranie różnego rodzaju umów w jego imieniu.

Brak w systemie prawnym instytucji bezskuteczności zawieszonej stanowiłby realne zagrożenie dla pewności obrotu gospodarczego, w tym zwłaszcza dla możliwości racjonalnego podejmowania działalności gospodarczej, albowiem każda umowa zawarta w imieniu konkretnego przedsiębiorcy skutkowałaby, pomimo braku stosownego umocowania, wejściem jej postanowień w życie.

Drugi pogląd stanowi o tym, że zawieszenie zawartej przez falsus procuratora umowy powoduje nieuzasadnione zahamowanie obrotu gospodarczego.

Jest on po części słuszny, jednak w wypadku zderzenia się efektywności i sprawności obrotu gospodarczego z bezpieczeństwem i pewnością działania podmiotów gospodarczych, wyższość należy przyznać temu drugiemu. Nieskrępowanie obrotu gospodarczego ("wolna amerykanka") nie jest bowiem tak istotne jak bezpieczeństwo obrotu, które gwarantuje nam stałość i pewność działalności gospodarczej.

Dokonanie czynności prawnej przez spółkę kapitałową bez wymaganej uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej

Art. 17 § 1 ksh jasno stwierdza, iż w wypadkach, w których ustawa przewiduje wymóg wyrażenia zgody w drodze uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna.

W art. 17 § 2 stwierdza się jednak, że wymaganą zgodę udzielić można w terminie do dwóch miesięcy po złożeniu oświadczenia. Również w tym przypadku mamy do czynienia z ustawowo uregulowanym stanem bezskuteczności zawieszonej.

Dokonywanie czynności prawnych przez spółki kapitałowe oznacza niewątpliwie realizację  sfery reprezentacji, a nie prowadzenia spraw(5). Dokonywanie czynności odbywać może się przez zarząd, prokurenta, pełnomocników i przedstawicieli ustawowych(6).

Andrzej Kidyba, wskazuje na problematyczne zastosowanie owego artykułu w kontekście art. 103 i 104 kc, jednak konkludując zauważa, iż przepis ksh stanowi lex specialis w stosunku do ww. przepisów kodeksu cywilnego. Na potwierdzenie danej czynności organy decydujące spółki mają dwa miesiące – w tym czasie pod uwagę należy brać przede wszystkim przepis art. 17 § 2 ksh, który stanowi o nieważności bezwzględnej danej czynności. Jest to modelowy instrument ochrony praw osoby prawnej i dbałości o trwałość i pewność w stosunkach gospodarczych.

Tym samym, organ decyzyjny danej spółki stanowić będzie o sprawach najważniejszych dla tego podmiotu. Wyjątek od tej zasady sformułowany został w art. 427 § 2 i 4 ksh, na poświadczenie czego warto przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2008 roku (sygn. akt II CSK 49/08): "(…) Prawomocny wyrok uchylający uchwałę, o której mowa w art. 17 § 1 k.s.h., lub stwierdzający jej nieważność nie wywiera skutków wobec osób trzecich działających w dobrej wierze (art. 427 § 2 i 4 k.s.h.). Przy czynnościach prawnych nieobjętych hipotezą art. 17 k.s.h ochronę osób trzecich przewiduje art. 39 k.c.(…)".

Po raz kolejny, instytucja bezskuteczności zawieszonej służy zapobieżeniu wyrządzenia potencjalnej szkody osobie prawnej prowadzącej działalność gospodarczą. Stwierdzić należy, że służy ona przede wszystkim zapewnieniu bezpieczeństwa interesom spółki (chroni jej majątek przed nieuprawnionym i nieroztropnym rozporządzeniem).

Podsumowanie

W konkluzji, biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należy przyjąć, że stan bezskuteczności zawieszonej stanowi istotny instrument ochrony pewności obrotu gospodarczego.

Owszem, wielokrotnie zdarzyć się może, że omawiana instytucja okaże się "hamulcowym" sprawnego i bezkompromisowego rozwoju działalności gospodarczej. Nie można zapominać o tym, że płynność wymiany handlowej i znikoma ilość ograniczeń (zarówno natury faktycznej jak i prawnej) stanowią jedne z najistotniejszych elementów funkcjonowania rozwijającej się gospodarki wolnorynkowej.

Tym niemniej, instytucja bezskuteczności zawieszonej gwarantuje stałość i bezpieczeństwo w stosunkach między przedsiębiorcami, co z ich punktu widzenia jest często o wiele istotniejsze od szeroko pojętej efektywności obrotu gospodarczego.

autor:
Filip Śledź, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska

(1) E. Bagińska, Leksykon prawa cywilnego – część ogólna, Warszawa 2012,

(2) Ibidem.

(3) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. I, komentarz art. 1-449, Warszawa 2013,

(4) S. Grzybowski, System prawa cywilnego, cz.1: część ogólna, Wrocław 1985.

(5) A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych, komentarz, t. I, Warszawa 2014,             

(6) Ibidem.

Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni

Jacek Kowalczyk – dyrektor marketingu i PR, Grant Thornton

dostarczył: infoWire.pl

Oceń ten artykuł: