Jedyny lub "prawie jedyny" wspólnik spółki z o.o.
[26.04.2013] Zgodnie z art. 210 § 1 kodeksu spółek handlowych (dalej jako k.s.h.) w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.
Podstawa prawna
Ponadto § 2 stanowi, iż w przypadku gdy wspólnik, o którym mowa w art. 173 § 1 k.s.h., jest zarazem jedynym członkiem zarządu, przepisu § 1 nie stosuje się. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego.
Natomiast art. 22 kodeksu pracy (dalej jako k.p.) zawiera definicję stosunku pracy stwierdzając, iż przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Jedyny lub "prawie jedyny" wspólnik spółki z o.o.
W przypadku jednoosobowej spółki z o.o., której jedyny wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu może pojawić się problem na styku przepisu art. 22 k.p. oraz art. 210 k.s.h. Problem ten wynika z tego, że stosunek pracy opiera się na relacji dwóch podmiotów – pracownika i pracodawcy, w której pracownik jest dobrowolnie podporządkowany pracodawcy. Tymczasem w omawianej sytuacji spółki jednoosobowej w zasadzie niemożliwe jest funkcjonowanie relacji pracodawca – pracownik.
Przepisy nie odnoszą się do zasygnalizowanego problemu w sposób bezpośredni, jednakże omawiana kwestia została szeroko wyjaśniona w już utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Najkrócej rzecz ujmując, w przypadku zawarcia umowy o pracę między spółką z o.o. a jedynym wspólnikiem umowa jest nieważna. Powszechnie przyjmuje się w takich sytuacjach, że o zakwalifikowaniu zatrudnienia jako czynności pracowniczych nie rozstrzygają przepisy prawa handlowego, lecz przepisy charakteryzujące stosunek pracy.
Nie zmieniło tego stanowiska również dodanie art. 210 § 2 k.s.h., gdyż nowelizacja powyższych przepisu nie może spowodować zmiany ukształtowanych na gruncie prawa pracy cech konstrukcyjnych stosunku pracy, które zostały szczegółowo określone w doktrynie i judykaturze prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Mianowicie oceniając konstrukcje stosunku pracy w omawianym kontekście na pierwszy plan wysuwa się zasygnalizowana już kwestia podporządkowania pracownika w świadczeniu stosunku pracy.
Stosunek pracy wymaga współpracy dwóch podmiotów, tj. pracodawcy oraz pracownika. Zadaniem pracownika jest wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę oraz pracownicze podporządkowanie pracownika. W przypadku gdy ta sama osoba łączy funkcje wspólnika (pracodawcy) oraz jedynego członka zarządu (pracownika) nie może być mowy o faktycznym podporządkowaniu pracowniczym. W takiej sytuacji nie można przyjąć, że doszło w ogóle do zawarcia umowy o pracę, gdyż pracownik w tej formule podporządkowany jest "samemu sobie".
Podobnie oceniana jest sytuacja, gdy zatrudnieniowemu prezesowi zarządu przysługuje zdecydowana większość udziałów, a pozostali wspólnicy dysponują ułamkami udziałów bez jakiekolwiek faktycznej kontroli nad spółką. Niezależnie od argumentów z zakresu podporządkowania pracowniczego zauważyć należy ponadto, że w istocie nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy, skoro do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika będącego jednocześnie członkiem zarządu.
Kilku wspólników
Odmiennej ocenie podlega przypadek, gdy spółka składa się z więcej niż jednego wspólnika. W opisanej sytuacji występuje omówione wyżej i kluczowe dla omawianego tematu porządkowanie pracownicze, a pracownik nie jest (tylko) podporządkowany samemu sobie. Zgodnie przyjmuje się, że w takiej sytuacji możliwe jest zatrudnienie i egzekwowanie podporządkowania przez pracodawcę.
Oczywiście należy pamiętać, że umowa o pracę zgodnie z art. 210 k.s.h. powinna być zawarta z pracownikiem przez pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników lub przez radę nadzorczą. Umowa tak będzie zawarta na czas wykonywania danej pracy – w tym przypadku na czas powołania na funkcję prezesa zarządu.
Co więcej członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może być umocowany przez zgromadzenie wspólników do zawarcia umowy o pracę z innym członkiem zarządu Tak wskazał SN w postanowieniu z 7 kwietnia 2010 roku (II UZP 5/10).
Przejęcie przez jednego wspólnika
Nabycie przez wspólnika wszystkich udziałów w zatrudniającej go spółce powoduje uzyskanie przez niego statusu właściciela i pracodawcy jednocześnie. Jak stwierdził SN w wyroku z 7 kwietnia 2010 roku (II UK 357/09) w wyroku Tym samym utraci on status pracownika, gdyż łączący dotychczas te podmioty stosunek prawny pozbawiony zostanie cechy podporządkowania. Stosunek pracy wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będącego prezesem jej jednoosobowego zarządu wygasa z chwilą nabycia przez niego wszystkich udziałów w tej spółce na mocy art. 63 k.p.
autor:
aplikant adwokacki Błażej Haber
Kancelaria Nowosielski, Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni w Gdańsku
Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni
