Odpowiedzialność współmałżonków na gruncie przepisów ogólnych Ordynacji podatkowej

[25.02.2013] Zasadą na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej jest, iż podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki (art. 26 Ordynacji podatkowej). Odpowiedzialność ta ma zatem m.in. charakter osobisty.

Ustawodawca nie zmieniając powyższej zasady postanowił, iż  w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim powyższa odpowiedzialność obejmuje majątek wspólny podatnika i jego małżonka (art. 29 § 1 O.p.). W praktyce powyższa norma prawna ma znaczenie przy egzekucji np. zaległości podatkowych. Nie rozszerza ona bowiem odpowiedzialności na współmałżonka, lecz umożliwia egzekwowanie należności z majątku wspólnego.

Przykład nr 1

Podatnik pozostający w związku małżeńskim posiada zaległość podatkową w podatku dochodowym od osób fizycznych w kwocie 50 000 zł. Jego majątek osobisty (odrębny) wynosi 10 000 zł, natomiast majątek wspólny z żoną 1 000 0000 zł, a majątek osobisty (odrębny) żony 40 000 zł. Zaległość podatkowa będzie mogła zostać ściągnięta z majątku osobistego podatnika i majątku wspólnego.

Jednocześnie należy pamiętać, iż w sytuacji gdy nastąpi zdarzenie powodujące ograniczenie, zniesienie, wyłączenie lub ustanie wspólności majątkowej skutki prawne tych zdarzeń nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu, ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji (art. 29 § 2 O.p.).

Przykład nr 2

Podatnik, prowadzący działalność gospodarczą zawarł w dniu 25 lipca 2012 r. umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Posiada zaległość podatkową w podatku od towarów i usług za miesiąc grudzień 2011 r. W tej sytuacji egzekucja zaległości podatkowej będzie mogła również obejmować majątek wspólny małżonków.

Przykład nr 3

Podatnik, prowadzący działalność gospodarczą zawarł w dniu 25 lipca 2012 r. umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Posiada zaległość podatkową w podatku od towarów i usług za miesiąc grudzień 2012 r. W tej sytuacji egzekucja zaległości podatkowej zasadniczo nie będzie mogła obejmować majątku wspólny małżonków.

Jak już było wspomniane powyższe rozciągnięcie odpowiedzialności majątkowej na majątek wspólny małżonków nie stanowi wyjątku od zasady odpowiedzialności osobistej podatnika. Wyjątki takie prawodawca unormował jednak w art. 110 O.p., normującym zasady odpowiedzialności po ustaniu małżeństwa lub w przypadku separacji  i art. 111 O.p. normującym zasady odpowiedzialności członków rodziny stale współdziałających z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jest to odpowiedzialność tzw. osób trzecich.

Zgodnie z art. 110 § 1 O.p. rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym  (nie obejmuje przy tym zaległości wskazanych w § 2 art. 110 O.p.). Analogiczne zasady obowiązują w przypadku unieważnienia małżeństwa oraz separacji (art. 110 § 3 O.p.).

Przykład nr 4

Podatnik posiada zaległości w podatku od towarów i usług za miesiąc kwiecień 2010 r. W dniu 30 stycznia 2013 r. uprawomocniło się orzeczenie o rozwodzie. Małżonek podatnika może solidarnie odpowiadać z ww. zaległość podatkową.

Przykład nr 5

Podatnik posiada zaległości w podatku od towarów i usług za miesiąc listopad 2012 r. W dniu 30 lipca 2012 r. uprawomocniło się orzeczenie o rozwodzie. Małżonek podatnika nie będzie ponosił solidarnej odpowiedzialności za ww. zaległość podatkową.

Drugi z wyjątków od zasady osobistej odpowiedzialności podatnika, unormowany został w art. 111 O.p. i choć § 1 tego artykułu stanowi, iż przepis znajduje zastosowanie do członków rodziny podatnika, którymi – stosownie do definicji z art. 111 § 3 O.p. – nie są małżonkowie to na podstawie art. 111 § 4 O.p. należy go również stosować do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji. Zgodnie z unormowaną w tym przepisie zasadą odpowiedzialności: członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności (art. 111 § 1 O.p.). Przy czym stosowanie do art. 111 § 5 O.p. ww. odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości uzyskanych korzyści. 

Przykład nr 6

Małżonkowie zawarli w dniu 25 stycznia 2012 r. umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Od tego czasu żona stale współdziała z mężem w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, osiągając z tego tytułu korzyści, wobec czego żona będzie mogła odpowiadać za zaległości podatkowe powstałe w tym czasie, związane z tą działalnością gospodarczą, jednak wyłącznie do wysokości korzyści, które osiągnęła.

Podstawa prawna:
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, tekst jedn. z dnia 3 lipca 2012 r., Dz. U. z 2012 r. Poz. 749 z późn. zm., zwana "Ordynacją podatkową" – stan prawny na luty 2013 r.

Karolina Brzozowska

Treści dostarcza: ECDDP sp. z o.o.